کم‌خونی فقر آهن یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در میان زنان و دختران نوجوان است که می‌تواند سلامت جسمی، روانی، یادگیری و حتی کیفیت زندگی آنان را تحت تأثیر قرار دهد. با وجود شیوع بالا، غربالگری دقیق و به‌موقع این وضعیت در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، به‌طور کامل و سیستماتیک اجرا نمی‌شود. در این مقاله به بررسی ضرورت غربالگری، روش‌های تشخیص، چالش‌های موجود و راهکارهای پیشنهادی برای ارتقای سلامت بانوان می‌پردازیم.
چرا غربالگری فقر آهن اهمیت دارد؟
-
شیوع بالا: پژوهش‌ها نشان می‌دهد تا ۳۹٪ از دختران نوجوان در ایالات متحده دچار فقر آهن هستند، در حالی که تنها ۶٪ آن‌ها به کم‌خونی فقر آهن مبتلا شده‌اند. این اختلاف نشان‌دهنده موارد بسیاری از فقر آهن پنهان است که بدون غربالگری، شناسایی نمی‌شوند.
-
عوارض جدی: فقر آهن می‌تواند منجر به خستگی، ضعف حافظه، اختلال خواب، کاهش تمرکز، افسردگی، کاهش عملکرد تحصیلی و در موارد شدید، تأخیر رشد شناختی شود.
-
تأثیر بر آینده باروری: کمبود آهن در دوران نوجوانی می‌تواند احتمال کم‌خونی بارداری را افزایش دهد و بر سلامت مادر و جنین اثر منفی بگذارد.
روش‌های غربالگری و تشخیص
-
آزمایش هموگلوبین: روش رایج و ساده، اما دارای حساسیت پایین برای تشخیص فقر آهن بدون کم‌خونی است.
-
آزمایش فریتین سرم: شاخص حساس‌تری برای ذخایر آهن بدن. سطح فریتین زیر ۲۵ میکروگرم در لیتر نشان‌دهنده فقر آهن است، حتی اگر هموگلوبین طبیعی باشد.
-
آزمایش‌های تکمیلی: مانند TIBC (ظرفیت کل اتصال آهن) و درصد اشباع ترانسفرین برای تشخیص دقیق‌تر.
چه کسانی باید غربالگری شوند؟
-
دختران نوجوان: به‌ویژه آن‌هایی که بیش از ۳ سال از شروع قاعدگی‌شان گذشته است.
-
زنان در سن باروری: خصوصاً افرادی با قاعدگی‌های شدید یا رژیم غذایی نامتعادل.
-
گروه‌های پرخطر: افراد دارای فقر اقتصادی، ناامنی غذایی، BMI پایین یا رژیم‌های محدودکننده.
چالش‌های اجرای غربالگری
-
ناکافی بودن آزمایش هموگلوبین برای شناسایی موارد پنهان
-
محدودیت دسترسی یا هزینه بالای آزمایش فریتین در برخی مناطق
-
نبود آگاهی کافی میان عموم مردم و حتی برخی پزشکان
-
نبود برنامه‌های سیستماتیک غربالگری در مدارس و مراکز بهداشتی
پرسش‌های متداول
آیا فقر آهن بدون کم‌خونی هم نیاز به درمان دارد؟
بله. کمبود آهن می‌تواند بدون کاهش هموگلوبین نیز عوارض متعددی ایجاد کند و نیازمند درمان است.
هر چند وقت یک‌بار باید غربالگری انجام شود؟
برای افراد سالم هر ۵ تا ۱۰ سال یک‌بار کافی است. اما در صورت وجود عوامل خطر، غربالگری باید زودتر و دوره‌ای انجام شود.
آیا می‌توان مکمل آهن را خودسرانه مصرف کرد؟
خیر. مصرف بدون تجویز می‌تواند منجر به عوارضی مانند یبوست، تهوع یا حتی سمیت آهن شود. حتماً با پزشک مشورت کنید.
جمع‌بندی
غربالگری منظم فقر آهن در زنان و دختران نوجوان، گامی مهم در پیشگیری از عوارض جسمی، ذهنی و بارداری آینده است. با آموزش، سیاست‌گذاری صحیح و تسهیل دسترسی به آزمایش‌ها، می‌توان سلامت نسل آینده را به‌طرز چشم‌گیری ارتقا داد.
منابع :
JAMA – Prevalence of Iron Deficiency and Anemia in U.S. Females Aged 12–۲۱
CDC – Screening for Iron Deficiency Anemia
Contemporary OB/GYN – Iron Deficiency Screening Guidelines
No. 7
۰۴/۰۳