سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به بخشی از مغز قطع یا به‌شدت کاهش یابد. اگر درمان به‌موقع انجام نشود، می‌تواند باعث ناتوانی دائمی یا حتی مرگ شود. شناخت «عوامل خطر» و مدیریت آن‌ها بهترین راه پیشگیری است. بسیاری از این عوامل قابل‌تغییر هستند (مثل فشارخون بالا، سیگار، کم‌تحرکی) و با اصلاح سبک زندگی یا درمان پزشکی می‌توان احتمال سکته را به‌طور چشمگیری کاهش داد.
عوامل غیرقابل‌تغییر
-
سن: با افزایش سن، خطر سکته بیشتر می‌شود، اما سکته فقط مختص سالمندان نیست؛ حدود ۱ از هر ۷ سکته در افراد ۱۵ تا ۴۹ سال رخ می‌دهد.
-
جنس و نژاد/قومیت: سکته در زنان شایع‌تر است و مرگ‌ومیر ناشی از آن در زنان بالاتر است. برخی گروه‌ها (مثلاً سیاه‌پوستان غیرهیسپانیک) هم بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
-
سابقه خانوادگی و ژنتیک: سابقه خانوادگی سکته یا بیماری‌های ژنتیکی (مثل بیماری داسی‌شکل) می‌تواند خطر را افزایش دهد.
بیماری‌ها و شرایط پزشکی
-
فشارخون بالا: مهم‌ترین عامل قابل‌تغییر سکته است. کنترل آن با دارو و سبک زندگی، خطر را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.
-
کلسترول بالا و آترواسکلروز: افزایش LDL و تری‌گلیسرید با انسداد عروق مغزی مرتبط است.
-
دیابت: قند خون بالا همراه با فشارخون، ریسک سکته را بیشتر می‌کند.
-
بیماری‌های قلبی (به‌ویژه فیبریلاسیون دهلیزی AFib): می‌توانند لخته ایجاد کنند و منجر به سکته شوند.
-
آپنه انسدادی خواب (OSA): درمان‌پذیر و از عوامل خطر سکته است.
-
میگرن (در برخی افراد): می‌تواند با افزایش ریسک سکته مرتبط باشد.
-
بیماری داسی‌شکل (SCD): به‌ویژه در کودکان باعث افزایش سکته ایسکمیک می‌شود.
سبک زندگی و رفتارهای پرخطر
-
سیگار و دود دست‌دوم: فشارخون را افزایش داده و ظرفیت اکسیژن خون را کاهش می‌دهد.
-
الکل زیاد: فشارخون و تری‌گلیسرید را بالا می‌برد.
-
کم‌تحرکی و چاقی: با دیابت و فشارخون بالا همراه است.
-
رژیم غذایی ناسالم: مصرف زیاد نمک، چربی‌های اشباع و ترانس خطر سکته را بالا می‌برد.
-
مواد محرک (مثل کوکائین/مت‌آمفتامین): از عوامل شناخته‌شدهٔ سکته هستند.
عوامل خاص در زنان
-
بارداری و عوارض آن (مثل پره‌اکلامپسی)
-
مصرف استروژن (OCP یا هورمون‌درمانی پس از یائسگی)
این عوامل می‌توانند ریسک سکته را بالا ببرند و نیازمند مشاوره پزشکی هستند.
عوامل خطر سکته هموراژیک
-
فشارخون کنترل‌نشده
-
مصرف بیش‌ازحد داروهای رقیق‌کننده خون
-
آنوریسم یا ناهنجاری‌های عروقی (AVM)
-
آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی
کووید-۱۹ و سکته مغزی
برخی مطالعات نشان داده‌اند کووید-۱۹ می‌تواند خطر سکته را افزایش دهد؛ به‌ویژه سکته ایسکمیک. تصمیم‌گیری در این زمینه باید فردمحور باشد.
چک‌لیست کاهش خطر سکته
-
کنترل فشارخون (رژیم کم‌نمک، دارو در صورت نیاز)
-
کاهش کلسترول با رژیم و دارو
-
مدیریت دیابت (رژیم، ورزش، دارو)
-
ترک سیگار
-
ورزش منظم (۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط در هفته)
-
رژیم مدیترانه‌ای (سبزی، میوه، غلات کامل، روغن زیتون)
-
درمان آپنه خواب در صورت شک بالینی
-
مدیریت مشکلات قلبی مثل AFib زیر نظر پزشک
-
پرهیز از مصرف الکل زیاد و مواد محرک
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) اگر قبلاً TIA یا سکته داشته‌ام چه کنم؟
خطر سکته مجدد بالاتر است؛ کنترل فشارخون، دیابت و چربی خون حیاتی است.
۲) آیا مصرف آسپیرین برای همه لازم است؟
خیر. آسپیرین معمولاً برای پیشگیری ثانویه تجویز می‌شود و نباید خودسرانه مصرف شود.
۳) چه علائمی را باید اورژانسی جدی بگیریم؟
افتادگی صورت، ضعف یک‌طرفه بدن، اختلال گفتار، تاری دید ناگهانی، سرگیجه شدید یا سردرد بسیار شدید → تماس فوری با اورژانس.
جمع‌بندی
بخش زیادی از خطر سکته مغزی با کنترل فشارخون، دیابت، چربی خون، ترک سیگار، تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم قابل پیشگیری است. آگاهی از عوامل غیرقابل‌تغییر مثل سن و سابقه خانوادگی نیز اهمیت دارد. برای برنامه اختصاصی پیشگیری، حتماً با پزشک مشورت کنید.
منابع:
No. 102
۰۴/۰۵