دیکلوفناک (Diclofenac) یکی از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) است که برای کاهش درد، التهاب و خشکی مفاصل تجویز می‌شود. این دارو در شکل‌های مختلف (قرص، کپسول، پودر، قطره و ژل موضعی) در دسترس است.
اگرچه دیکلوفناک در کنترل درد و التهاب مؤثر است، اما می‌تواند بر نتایج برخی آزمایش‌های خون و ادرار اثر بگذارد—گاهی به‌صورت تغییر واقعی در شاخص‌های بدن (مثل آنزیم‌های کبدی یا کراتینین) و گاهی به شکل نتیجه کاذب (مثل تست خون مخفی مدفوع نوع گایاک). آگاهی از این موضوع از تشخیص اشتباه و اقدامات غیرضروری جلوگیری می‌کند.
دیکلوفناک چیست و چرا اهمیت دارد؟
-
برای درمان دردهای اسکلتی–عضلانی و آرتریت تجویز می‌شود، اما بیماری زمینه‌ای را درمان نمی‌کند.
-
مصرف طولانی‌مدت یا در افراد پرخطر می‌تواند با عوارض قلبی–عروقی، گوارشی، کلیوی و کبدی همراه باشد.
-
در مصرف مداوم، انجام آزمایش خون و ادرار دوره‌ای توصیه می‌شود.
-
قبل از هر عمل یا آزمایش مهم، پزشک و آزمایشگاه باید از مصرف دیکلوفناک مطلع شوند.
چرا دیکلوفناک نتایج آزمایش را تغییر می‌دهد؟
اثر دیکلوفناک بر آزمایش‌ها معمولاً از دو مسیر رخ می‌دهد:
-
تأثیر مستقیم بر بدن: افزایش آنزیم‌های کبدی، اختلال عملکرد کلیه، بالا رفتن پتاسیم خون.
-
ایجاد خونریزی خفیف گوارشی: که ممکن است تست خون مخفی مدفوع را مثبت کند یا در درازمدت موجب کم‌خونی فقر آهن شود.
آزمایش‌هایی که بیشتر تحت‌تأثیر دیکلوفناک قرار می‌گیرند
-
آزمایش‌های کبدی (ALT, AST, ALP, GGT، بیلی‌روبین)
-
افزایش خفیف آنزیم‌های کبدی ممکن است رخ دهد.
-
در موارد نادر، آسیب کبدی جدی دیده می‌شود.
-
علائم هشدار: زردی، ادرار تیره، درد سمت راست بالای شکم.
-
-
عملکرد کلیه (کراتینین، BUN، eGFR، آنالیز ادرار)
-
NSAIDها جریان خون کلیه را کاهش می‌دهند و می‌توانند کراتینین را بالا ببرند.
-
علائم هشدار: کاهش حجم ادرار، وجود خون در ادرار، افزایش فشار خون.
-
-
پتاسیم خون
-
خطر هایپرکالمی (افزایش پتاسیم) به‌ویژه در بیماران کلیوی یا کسانی که داروهای افزایش‌دهنده پتاسیم مصرف می‌کنند (مثل ACEI/ARB یا اسپیرونولاکتون).
-
-
-
خونریزی خُرد ناشی از NSAIDها ممکن است به کم‌خونی فقر آهن منجر شود.
-
-
تست خون مخفی مدفوع (FOBT)
-
در gFOBT (روش گایاک) احتمال مثبت کاذب وجود دارد؛ معمولاً توصیه می‌شود حدود ۷ روز قبل مصرف NSAIDها متوقف شود.
-
در FIT (روش ایمنوشیمیایی) معمولاً نیازی به پرهیز دارویی نیست.
-
-
PT/INR در مصرف‌کنندگان وارفارین
-
دیکلوفناک خطر خونریزی را افزایش می‌دهد و پایش دقیق INR لازم است.
-
-
سطح لیتیوم
-
می‌تواند دفع کلیوی لیتیوم را کاهش داده و سطح خونی آن را بالا ببرد.
-
-
اشکال موضعی دیکلوفناک (ژل/محلول)
-
جذب سیستمیک کمتر است اما همچنان خطراتی مثل خونریزی گوارشی گزارش شده‌اند.
-
توصیه‌های عملی برای دقت بیشتر در آزمایش‌ها
-
همیشه نام دارو، دوز و زمان آخرین مصرف را به پزشک و آزمایشگاه اطلاع دهید.
-
قبل از gFOBT، با نظر پزشک و طبق دستور آزمایشگاه، NSAIDها را تا ۷ روز قطع یا جایگزین کنید.
-
برای FIT معمولاً نیاز به پرهیز نیست.
-
در مصرف طولانی‌مدت، آزمایش‌های دوره‌ای (LFT، کراتینین، eGFR، پتاسیم) انجام دهید.
-
اگر وارفارین یا لیتیوم مصرف می‌کنید، پایش نزدیک INR یا سطح لیتیوم ضروری است.
چه کسانی بیشتر در معرض تغییرات آزمایش هستند؟
-
سالمندان،
-
بیماران کلیوی، کبدی یا قلبی،
-
افراد با فشار خون بالا یا کم‌آبی بدن،
-
کسانی که داروهای خاص مثل وارفارین، لیتیوم یا دیورتیک‌های حفظ‌کننده پتاسیم مصرف می‌کنند.
جمع‌بندی
دیکلوفناک می‌تواند باعث افزایش آنزیم‌های کبدی، اختلال کلیوی و افزایش پتاسیم شود. در تست خون مخفی مدفوع (gFOBT) ممکن است مثبت کاذب ایجاد کند؛ FIT معمولاً تحت‌تأثیر نیست.
همچنین مصرف هم‌زمان با وارفارین یا لیتیوم نیازمند پایش دقیق‌تر است و همیشه قبل از آزمایش، پزشک و آزمایشگاه را در جریان مصرف دیکلوفناک قرار دهید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا دیکلوفناک باعث مثبت کاذب در تست خون مخفی مدفوع می‌شود؟
بله، در gFOBT ممکن است چنین اثری داشته باشد. FIT معمولاً تحت‌تأثیر نیست.
۲) آیا دیکلوفناک آنزیم‌های کبدی را بالا می‌برد؟
بله؛ در برخی افراد افزایش ALT/AST مشاهده می‌شود.
۳) آیا این دارو پتاسیم خون را افزایش می‌دهد؟
بله، خطر هایپرکالمی وجود دارد به‌ویژه در بیماران کلیوی.
۴) مصرف هم‌زمان دیکلوفناک با وارفارین یا لیتیوم چه خطری دارد؟
باعث افزایش خطر خونریزی (وارفارین) و افزایش سطح دارو (لیتیوم) می‌شود؛ پایش آزمایشگاهی دقیق لازم است.
۵) آیا دیکلوفناک موضعی (ژل) امن‌تر است؟
جذب آن کمتر است اما همچنان توصیه‌های ایمنی باید رعایت شود.
منابع :
Mayo Clinic – Diclofenac (Oral Route)
Cleveland Clinic – NSAIDs Information
No. 3
۰۴/۰۶