چرا بررسی سطح B12 برای بیماران دیابتی مهم است؟
مقدمه
متفورمین یکی از پرمصرف‌ترین داروها برای درمان دیابت نوع ۲ است و معمولاً به‌عنوان درمان خط اول تجویز می‌شود. این دارو با وجود اثربخشی بالا، در مصرف طولانی‌مدت ممکن است منجر به کاهش جذب ویتامین B12 شود؛ کمبودی که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند منجر به کم‌خونی، خستگی مزمن، آسیب عصبی و اختلالات شناختی شود.
در این مقاله بررسی می‌کنیم که چرا متفورمین باعث کمبود B12 می‌شود، چه افرادی در معرض خطر هستند، چه زمانی باید آزمایش بدهند و چگونه می‌توان از عوارض پیشگیری کرد.
چرا متفورمین باعث کاهش ویتامین B12 می‌شود؟
مطالعات نشان داده‌اند که متفورمین با اختلال در جذب ویتامین B12 از روده کوچک، به‌ویژه در محل اتصال B12 به فاکتور داخلی (Intrinsic Factor)، موجب کاهش تدریجی سطح این ویتامین می‌شود. این اثر معمولاً پس از مصرف بیش از دو سال بروز می‌کند.
چه کسانی بیشتر در معرض کمبود B12 ناشی از متفورمین هستند؟
-
مصرف متفورمین به مدت بیش از ۲ تا ۳ سال
-
دوز بالا (بیش از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز)
-
سالمندان (بیش از ۶۰ سال)
-
افرادی با رژیم گیاه‌خواری یا کم‌پروتئین
-
بیماران با مشکلات گوارشی (گاستریت، سلیاک، جراحی معده)
علائم هشداردهنده کمبود ویتامین B12
-
خستگی مزمن و ضعف عضلانی
-
بی‌حسی، گزگز یا مورمور شدن دست و پا
-
اختلال حافظه، تمرکز و خلق‌وخو
-
زخم‌های دهانی یا التهاب زبان
-
کم‌خونی ماکروسیتیک در آزمایش CBC
اگر هر یک از این علائم را دارید و متفورمین مصرف می‌کنید، حتماً با پزشک خود درباره آزمایش B12 صحبت کنید.
چه زمانی باید آزمایش B12 بدهیم؟
- در صورت مصرف متفورمین به مدت بیش از ۲ سال
- در صورت وجود علائم عصبی، کم‌خونی یا اختلال شناختی
- در سالمندان یا افراد پرریسک تغذیه‌ای
- در صورت مصرف هم‌زمان مهارکننده‌های اسید معده مانند امپرازول یا رانیتیدین
آزمایش‌های لازم برای بررسی سطح B12
-
سطح سرمی ویتامین B12
-
مقدار طبیعی: حدود ۲۰۰ تا ۹۰۰ pg/mL
-
-
متیل‌مالونیک اسید (MMA) یا هوموسیستئین (در موارد مشکوک)
-
CBC برای بررسی کم‌خونی ماکروسیتیک
-
در برخی موارد خاص: آزمایش آنتی‌بادی ضد فاکتور داخلی یا سطح گاسترین
آیا می‌توان از کمبود B12 پیشگیری کرد؟
بله، با راهکارهای ساده زیر:
-
بررسی دوره‌ای B12 هر ۱ تا ۲ سال در مصرف‌کنندگان متفورمین
-
مکمل خوراکی B12 (دوز معمول: ۱۰۰۰ میکروگرم روزانه) در افراد پرخطر
-
تزریق عضلانی B12 در موارد شدید یا همراه با علائم عصبی
-
رعایت تغذیه مناسب: مصرف گوشت، لبنیات، تخم‌مرغ، ماهی، غلات غنی‌شده
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
آیا همه مصرف‌کنندگان متفورمین دچار کمبود B12 می‌شوند؟
✘ خیر. اما بر اساس مطالعات، ۱۰ تا ۳۰ درصد از مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت متفورمین، درجاتی از کاهش سطح B12 را تجربه می‌کنند.
آیا کمبود B12 ناشی از متفورمین قابل برگشت است؟
✔ بله. در صورت تشخیص زودهنگام و دریافت مکمل مناسب (خوراکی یا تزریقی)، اغلب علائم بهبود می‌یابد.
آیا مصرف پیشگیرانه مکمل B12 لازم است؟
در سالمندان یا افراد پرخطر، مصرف پیشگیرانه B12 بی‌خطر و مفید است. اما در صورت شک بالینی یا علائم، انجام آزمایش ضروری است.
جمع‌بندی
اگر متفورمین مصرف می‌کنید و بیش از دو سال از شروع درمان گذشته، زمان آن رسیده که سطح ویتامین B12 خون خود را بررسی کنید. غربالگری منظم، آگاهی از علائم و مصرف مکمل در صورت نیاز، از آسیب‌های عصبی و کم‌خونی پیشگیری می‌کند.