معادله CKD-EPI برای محاسبه eGFR | راهنمای کامل، کاربردها و تفسیر نتایج

نرخ فیلتراسیون گلومرولی برآوردی (eGFR) دقیق‌ترین شاخص عملکرد کلیه‌هاست که امروزه با استفاده از معادلات استاندارد و بر اساس کراتینین سرم (و در صورت امکان سیستاتین C) محاسبه می‌شود. معادله CKD-EPI 2021 که دیگر متغیر نژاد ندارد، جدیدترین و دقیق‌ترین فرمول برای بزرگسالان است. این شاخص در تشخیص و مرحله‌بندی بیماری مزمن کلیه (CKD)، پایش روند بیماری و حتی تنظیم دوز داروهای کلیه‌زدای اهمیت حیاتی دارد 

eGFR و معادله CKD-EPI 2021 چیست؟

• eGFR حجم خونی است که کلیه‌ها در هر دقیقه تصفیه می‌کنند و بر حسب mL/min/1.73 m² گزارش می‌شود. با افزایش سن به‌طور طبیعی اندکی کاهش می‌یابد (MedlinePlus).

• CKD-EPI 2021 معادله‌ای به‌روز و بدون متغیر نژاد است که با استفاده از سن، جنس و کراتینین استانداردشده (و در نسخه ترکیبی همراه سیستاتین C) دقت بیشتری نسبت به فرمول‌های قدیمی‌تر مانند MDRD دارد (NIDDK).

مرحله‌بندی بیماری مزمن کلیه (CKD) بر اساس eGFR 

• G1: ≥۹۰ (طبیعی/بالا)

• G2: 60–۸۹ (کاهش خفیف)

• G3a: 45–۵۹ (کاهش خفیف تا متوسط)

• G3b: 30–۴۴ (کاهش متوسط تا شدید)

• G4: 15–۲۹ (کاهش شدید)

• G5: <15 (نارسایی کلیه)

⚠️ برای تشخیص CKD، کاهش eGFR باید بیش از ۳ ماه پایدار باشد یا همراه با آلبومینوری (ACR ≥۳۰ mg/g) دیده شود.

کاربردهای بالینی eGFR

• غربالگری افراد پرخطر: دیابت، فشار خون بالا، بیماری قلبی یا سابقه خانوادگی CKD.

• تنظیم دوز دارو: بسیاری از داروهای ضدعفونت، ضدتومور یا ضدانعقاد براساس eGFR تنظیم می‌شوند. در شرایط حساس، استفاده از فرمول ترکیبی یا GFR اندازه‌گیری‌شده توصیه می‌شود.

• پایش سیر بیماری: کاهش پایدار eGFR می‌تواند نشانه پیشرفت CKD باشد و اقدامات درمانی تکمیلی را ایجاب کند 

محدودیت‌های eGFR

• در شرایط غیرپایدار (مانند آسیب حاد کلیه یا بستری) دقت پایین دارد.

• در افراد با جرم عضلانی غیرمعمول (بدنی خیلی عضلانی یا خیلی لاغر)، بیماری کبدی، بارداری یا سن زیر ۱۸ سال باید با احتیاط تفسیر شود.

• برخی آزمایشگاه‌ها برای مقادیر بالا فقط «>60» یا «>90» گزارش می‌کنند، چون دقت فرمول در محدوده بالا کمتر است.

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱) آیا CKD-EPI 2021 بهتر از MDRD است؟
بله، دقت بیشتری دارد و بدون متغیر نژاد است؛ به همین دلیل در راهنماهای جهانی جایگزین شده است.

۲) چه زمانی از سیستاتین C استفاده می‌شود؟
وقتی تصمیم‌های حساس دارویی یا بالینی در میان باشد یا شرایطی وجود داشته باشد که کراتینین به‌تنهایی گمراه‌کننده است.

۳) چرا جواب آزمایشگاه من «>60» گزارش شده است؟
به دلیل محدودیت دقت فرمول در مقادیر بالا؛ این گزارش برای جلوگیری از تفسیر اشتباه است.

جمع‌بندی

معادله CKD-EPI 2021 امروز استاندارد جهانی برای محاسبه eGFR است. این شاخص در تشخیص زودهنگام، مرحله‌بندی CKD و تنظیم دوز داروها نقش کلیدی دارد. استفاده از فرمول ترکیبی (کراتینین+سیستاتین C) دقت را بالا می‌برد و در شرایط حساس بالینی توصیه می‌شود.

منابع :

National Kidney Foundation – eGFR

Mayo Clinic – GFR Test

No. 126

۰۴/۰۵