مننژیت قارچی: راهنمای جامع تشخیص، درمان و پیشگیری

مننژیت قارچی یک التهاب نادر اما جدی پرده‌های محافظ مغز و نخاع است که معمولاً در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف بروز می‌کند. شروع تدریجی علائم، این بیماری را از انواع باکتریال متمایز کرده و تشخیص را دشوارتر می‌سازد. تشخیص سریع و درمان طولانی‌مدت ضدقارچی برای کاهش مرگ‌ومیر و عوارض، حیاتی است.

---

علائم شایع

• شروع آهسته با سردرد مداوم، تب خفیف و سفتی گردن

• تهوع، استفراغ، حساسیت به نور، گیجی یا کاهش هوشیاری

• در کودکان: تحریک‌پذیری، تب بالا یا پنهان، بی‌اشتهایی، گریه غیرعادی یا بی‌حالی شدید

 

---

عوامل ایجادکننده شایع

• Cryptococcus neoformans – شایع‌ترین علت مننژیت قارچی، به‌ویژه در بیماران HIV/AIDS

• Coccidioides – شایع در جنوب غرب آمریکا و مکزیک؛ در یک‌سوم موارد منتشر، CNS را درگیر می‌کند

• Histoplasma – مرتبط با فضولات پرندگان و خفاش‌ها؛ ۱۰–۲۰٪ موارد منتشر درگیری CNS دارند

• Blastomyces – نادر و با تشخیص دشوار

• Candida albicans – بیشتر در نوزادان نارس یا پس از آلودگی اپی‌دورال

• Aspergillus – حدود ۵٪ از موارد مننژیت قارچی؛ معمولاً وخیم با پیش‌آگهی ضعیف

 

---

عوامل خطر

• سیستم ایمنی ضعیف (HIV/AIDS، سرطان، مصرف داروهای سرکوب ایمنی، نوزادان نارس، سالمندان)

• قرارگیری در مناطق بومی قارچ‌های خاص (جنوب غرب آمریکا، دره می‌سی‌سی‌پی)

• تماس با خاک یا مواد آلوده به قارچ

 

 

---

تشخیص

• بررسی مایع مغزی–نخاعی (CSF): فشار باز، شمارش سلولی، قند، پروتئین، رنگ‌آمیزی گرم، کشت، و در کریپتوکوکوس استفاده از جوهر هندی

• آزمایش آنتی‌ژن کریپتوکوکال در CSF یا خون: حساسیت و دقت بالا

• شناسایی دقیق قارچ عامل برای انتخاب درمان مناسب الزامی است

 

---

درمان

• آغاز سریع درمان با دوزهای بالای داروهای ضدقارچ وریدی و ادامه درمان خوراکی برای چندین هفته یا ماه

• در کریپتوکوکال مننژیت: ترکیب آمفوتریسین B با فلوکونازول یا فلوسی‌توزین + کنترل فشار داخل جمجمه با LP مکرر

• مدت درمان در بیماران با ضعف ایمنی طولانی‌تر و بسته به نوع قارچ متغیر است

 

---

پیش‌آگهی و عوارض

• Candida: مرگ‌ومیر حدود ۱۰–۲۰٪

• HIV/AIDS: در کریپتوکوکال مننژیت حدود ۳۱٪

• پس از جراحی مغز یا ستون فقرات: حدود ۱۱٪

• در کشورهای کم‌درآمد، مرگ‌ومیر کریپتوکوکال مننژیت تا ۷۰٪ و در کشورهای پیشرفته ۲۰–۳۰٪ است

• قارچ‌های Aspergillus و Coccidioides معمولاً پیش‌آگهی ضعیفی دارند

• امکان بروز سندرم التهابی پس از عفونت (PIIRS) که گاهی نیازمند درمان با استروئید پر‌دوز است

 

---

پیشگیری

• واکسنی برای مننژیت قارچی وجود ندارد

• پرهیز از تماس با خاک آلوده و فضولات پرندگان/خفاش‌ها

• رعایت کامل اصول استریل در تزریقات اپی‌دورال و اقدامات تهاجمی پزشکی

• مراقبت ویژه از بیماران پرخطر برای پیشگیری از عفونت‌های قارچی

 

---

پرسش‌های متداول (FAQ)

1. این بیماری چقدر شایع است؟
   بسیار نادر است، اما در افراد با ایمنی ضعیف ریسک بالایی دارد.

2. تشخیص با چه تست‌هایی انجام می‌شود؟
   بررسی CSF، رنگ‌آمیزی (جوهر هندی برای کریپتوکوکوس)، کشت و تست آنتی‌ژن.

3. درمان چطور انجام می‌شود؟
   درمان ضدقارچی طولانی‌مدت (معمولاً از وریدی به خوراکی) + مدیریت فشار مغزی در موارد خاص.

4. آیا راه پیشگیری وجود دارد؟
   واکسن ندارد؛ پرهیز از محیط‌های آلوده و رعایت اصول استریل مهم‌ترین اقدامات‌اند.

5. پیش‌آگهی چگونه است؟
   متغیر؛ در کشورهای پیشرفته بهتر، اما همچنان مرگ‌ومیر و عوارض عصبی بالا است.

 

---

جمع‌بندی

مننژیت قارچی اگرچه نادر است، اما در صورت بروز، تهدیدکننده حیات است. تشخیص به‌موقع، درمان ضدقارچی طولانی و توجه به وضعیت ایمنی بیمار، کلید موفقیت در مدیریت این بیماری است. مراقبت پیشگیرانه در گروه‌های پرخطر و رعایت اصول بهداشتی می‌تواند بروز آن را به حداقل برساند.

منابع :

CDC – Fungal Meningitis

Mayo Clinic – Fungal meningitis

No. 62

۰۴/۰۵