ترومبوز یا لخته شدن غیرطبیعی خون در رگ‌ها، یکی از علل اصلی بروز بیماری‌های جدی مانند سکته قلبی، سکته مغزی و آمبولی ریه است. شناسایی علل زمینه‌ای این پدیده، نیازمند انجام آزمایش‌های تخصصی فاکتورهای انعقادی است. این تست‌ها نقش کلیدی در تشخیص، درمان و پیشگیری از عود مجدد ترومبوز دارند.
فاکتورهای انعقادی چیستند؟
فاکتورهای انعقادی، پروتئین‌هایی هستند که در کبد تولید می‌شوند و طی یک فرآیند زنجیره‌ای به تشکیل لخته خون کمک می‌کنند. وجود اختلال در عملکرد این فاکتورها – چه به‌صورت ژنتیکی و چه اکتسابی – می‌تواند زمینه‌ساز لخته‌های خطرناک در رگ‌ها شود. همچنین، این فاکتورها به ویتامین K برای عملکرد طبیعی نیاز دارند.
مهم‌ترین آزمایش‌های انعقادی در ارزیابی ترومبوز
۱. PT (Prothrombin Time) – زمان پروترومبین
-
بررسی مسیر خارجی انعقاد خون.
-
کاربرد در بررسی اثر داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین.
۲. aPTT (Activated Partial Thromboplastin Time)
-
سنجش مسیر داخلی سیستم انعقادی.
-
افزایش آن ممکن است به کمبود فاکتورهای انعقادی یا وجود مهارکننده‌ها مربوط باشد.
۳. فیبرینوژن
-
پروتئینی کلیدی در تشکیل لخته.
-
افزایش یا کاهش غیرطبیعی آن می‌تواند در تشخیص اختلالات انعقادی مؤثر باشد.
۴. سطح فاکتورهای VIII، IX، XI
-
به‌ویژه فاکتور VIII که بالا بودن آن با افزایش ریسک ترومبوز ارتباط دارد.
۵. D-dimer
-
نشانگر فعالیت سیستم فیبرینولیز (تجزیه لخته).
-
در مواردی مثل آمبولی ریه یا ترومبوز ورید عمقی (DVT) افزایش می‌یابد.
۶. بررسی فاکتور V Leiden
-
رایج‌ترین جهش ژنتیکی مرتبط با ترومبوز وریدی.
-
شناسایی آن در تصمیم‌گیری برای درمان مادام‌العمر مؤثر است.
۷. بررسی پروتئین C، پروتئین S و آنتی‌ترومبین III
-
این سه پروتئین، مهارکننده‌های طبیعی انعقاد هستند.
-
کاهش سطح آن‌ها با افزایش خطر لخته شدن همراه است.
چه زمانی پزشک این آزمایش‌ها را توصیه می‌کند؟
این تست‌ها در موارد زیر تجویز می‌شوند:
-
ترومبوز خود‌به‌خودی یا در سنین پایین
-
سابقه خانوادگی لخته خون یا سقط مکرر جنین
-
ترومبوزهای مکرر یا مقاوم به درمان
-
پیش از جراحی‌های بزرگ یا شروع درمان ضدانعقاد
-
بررسی علل خونریزی‌های غیرطبیعی
نقش آزمایش‌ها در درمان و پیشگیری
این تست‌ها راهنمای پزشک برای:
-
انتخاب داروی ضدانعقاد مناسب (هپارین، وارفارین، NOACها)
-
پایش درمان و تنظیم دوز دارو
-
تصمیم‌گیری درباره درمان مادام‌العمر در اختلالات ژنتیکی
-
پیشگیری از لخته در موارد پرخطر مثل بارداری یا بستری طولانی
سؤالات متداول
آیا این تست‌ها نیاز به ناشتایی دارند؟
در بیشتر موارد خیر، ولی در برخی مانند پروتئین S، ناشتایی یا قطع دارو ممکن است توصیه شود.
آیا فقط افراد دارای علائم نیاز به این آزمایش‌ها دارند؟
خیر. این تست‌ها ممکن است برای پیشگیری در افرادی با سابقه خانوادگی یا شرایط پرخطر انجام شوند.
آیا ترومبوفیلی ارثی قابل درمان است؟
درمان قطعی ندارد، اما با تشخیص زودهنگام و اقدامات پیشگیرانه می‌توان از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد.
جمع‌بندی
آزمایش فاکتورهای انعقادی، ابزار تشخیصی حیاتی در بررسی علت ترومبوز است. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا علل ژنتیکی یا اکتسابی اختلالات انعقادی را شناسایی کرده، درمان مناسب را آغاز کرده و از بروز ترومبوز مجدد یا عوارض کشنده جلوگیری نماید. در صورت داشتن سابقه خانوادگی یا علائم مشکوک، انجام این آزمایش‌ها توصیه می‌شود.
منابع:
Mayo Clinic – Coagulation tests
CDC – Venous Thromboembolism (VTE)
No. 42
۰۴/۰۳
