بیماری‌های کلیوی، از مراحل اولیه تا نارسایی پیشرفته، می‌توانند بدون علامت مشخص ظاهر شوند و به‌مرور، عملکرد حیاتی کلیه‌ها را مختل کنند. بیوشیمی بالینی، به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی در پزشکی آزمایشگاهی، نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام، پایش سیر بیماری و ارزیابی پاسخ به درمان ایفا می‌کند. اندازه‌گیری دقیق متابولیت‌ها و مواد شیمیایی در خون و ادرار، تصویر روشنی از سلامت کلیه‌ها ارائه می‌دهد و مسیر درمان را هدفمندتر می‌سازد.
چرا بیوشیمی بالینی برای کلیه‌ها حیاتی است؟
بیوشیمی بالینی به دلایل زیر در کنترل و درمان بیماری‌های کلیوی بسیار اهمیت دارد:
-
تشخیص زودهنگام اختلال عملکرد کلیه حتی پیش از بروز علائم بالینی
-
تنظیم درمان دارویی و پایش پیشرفت بیماری در مبتلایان به نارسایی مزمن کلیه (CKD)
-
کمک به تعیین زمان مناسب برای شروع دیالیز یا ارزیابی آمادگی برای پیوند کلیه
مهم‌ترین آزمایش‌های بیوشیمیایی در بیماری کلیوی
یکی از شاخص‌ترین ابزارهای بیوشیمی بالینی در بررسی سلامت کلیه‌ها، آزمایش‌هایی چون کراتینین سرم، اوره خون (BUN) و eGFR هستند که تصویری جامع از عملکرد کلیه ارائه می‌دهند. بالا رفتن کراتینین و کاهش eGFR معمولاً نخستین نشانه آسیب مزمن کلیوی است. همچنین، بررسی نسبت آلبومین به کراتینین ادرار (ACR) در افراد دیابتی یا دارای فشار خون بالا به کشف آسیب زودهنگام کلیوی کمک می‌کند.
اختلال در الکترولیت‌ها مانند پتاسیم یا سدیم، می‌تواند علامت هشداردهنده برای وضعیت حاد کلیوی باشد. به‌ویژه هیپرکالمی می‌تواند منجر به آریتمی قلبی خطرناک شود. همچنین سطح فسفر و کلسیم خون در بیماری‌های پیشرفته کلیوی تغییر می‌کند که نیازمند مداخله فوری است. در کنار این، افزایش هورمون پاراتیروئید (PTH) ممکن است نشانه‌ای از اختلالات استخوانی مرتبط با بیماری کلیوی باشد.
چه کسانی نیاز به پایش بیوشیمیایی کلیه دارند؟
-
بیماران مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا
-
افرادی با سابقه خانوادگی بیماری کلیه یا مصرف داروهای سمی برای کلیه
-
بیماران دارای علائم مشکوک کلیوی مانند ادم، کاهش حجم ادرار یا خستگی مفرط
جمع‌بندی
بیوشیمی بالینی نه‌تنها ابزار تشخیصی، بلکه بخش جدایی‌ناپذیر درمان بیماران کلیوی است. بررسی شاخص‌های بیوشیمیایی به پزشکان این امکان را می‌دهد تا بیماری‌های کلیوی را در مراحل ابتدایی مهار کرده و با اقدامات به‌موقع، از پیشرفت به سمت نارسایی شدید جلوگیری کنند.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
آیا کراتینین به‌تنهایی برای تشخیص بیماری کلیه کافی است؟
خیر. کراتینین باید در کنار GFR، ACR و سایر شاخص‌های بیوشیمیایی تفسیر شود.
چند وقت یک‌بار باید آزمایش‌های کلیوی انجام شود؟
برای افراد پرخطر، حداقل سالی یک‌بار. در مبتلایان به CKD، هر ۳ تا ۶ ماه طبق نظر پزشک.
آیا اختلال الکترولیتی می‌تواند اورژانسی باشد؟
بله. هیپرکالمی شدید می‌تواند تهدیدکننده زندگی بوده و نیاز به مداخله فوری دارد.
منابع :
Mayo Clinic – Creatinine Test & GFR
CDC – National Chronic Kidney Disease Fact Sheet
No. 80
۰۴/۰۳
