مارکر NSE مخفف Neuron-Specific Enolase، آنزیمی گلیکولیتیکی است که به‌طور طبیعی در نورون‌ها و سلول‌های نوروآندوکرین یافت می‌شود. افزایش سطح این آنزیم در خون می‌تواند شاخصی برای حضور برخی تومورها باشد. یکی از مهم‌ترین کاربردهای بالینی NSE، در تشخیص و پایش سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) است.
کاربرد اصلی NSE: پایش در سرطان ریه سلول کوچک (SCLC)
سرطان ریه سلول کوچک (Small Cell Lung Cancer) نوعی سرطان تهاجمی و با رشد سریع است که از سلول‌های نورواندوکرین منشأ می‌گیرد و معمولاً در مراحل پیشرفته شناسایی می‌شود. در بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد بیماران مبتلا به SCLC، سطح NSE افزایش می‌یابد.
کاربردهای کلینیکی NSE در SCLC:
-
کمک به تشخیص اولیه در کنار تصویربرداری و نمونه‌برداری
-
ارزیابی پاسخ به درمان: کاهش سطح NSE در طول شیمی‌درمانی نشانه اثربخشی درمان است
-
تشخیص زودهنگام عود یا متاستاز بیماری
-
بررسی پیش‌آگهی: سطوح بالاتر NSE معمولاً با پیش‌آگهی ضعیف‌تری همراه هستند
محدوده نرمال و تفسیر نتایج NSE
| سطح NSE در خون | تفسیر محتمل |
|---|---|
| < 12.5 ng/mL | در محدوده نرمال؛ فاقد شواهد از تومور فعال |
| ۱۳–۲۵ ng/mL | افزایش خفیف؛ می‌تواند ناشی از التهاب، آسیب عصبی یا تومورهای اولیه باشد |
| > 25 ng/mL | مشکوک به SCLC یا سایر تومورهای نورواندوکرین |
⚠️ توجه: تفسیر نتیجه NSE باید همراه با سابقه بالینی و یافته‌های تصویربرداری انجام شود. نتیجه مثبت به‌تنهایی برای تشخیص کافی نیست.
عوامل مؤثر بر دقت تست NSE
-
نمونه‌گیری نادرست یا همولیز خون می‌تواند باعث افزایش کاذب NSE شود، چون گلبول‌های قرمز نیز حاوی این آنزیم هستند.
-
بیماری‌های عصبی مانند سکته مغزی یا آسیب تروماتیک مغز نیز ممکن است بدون وجود سرطان، سطح NSE را افزایش دهند.
سایر شرایط و سرطان‌های مرتبط با NSE
افزایش سطح NSE ممکن است در شرایط یا بیماری‌های زیر نیز مشاهده شود:
-
نوروبلاستوما (به‌ویژه در کودکان)
-
تومورهای نوروآندوکرین لوزالمعده و روده
-
آنوکسی مغزی یا آسیب‌های مغزی شدید (مانند سکته)
NSE در نوروبلاستوما (Neuroblastoma): کاربرد در اطفال
نوروبلاستوما یکی از شایع‌ترین تومورهای بدخیم در کودکان است که منشأ نورواندوکرین دارد. در بسیاری از بیماران کودک، سطح NSE به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و می‌تواند برای موارد زیر مفید باشد:
-
کمک به تشخیص اولیه در کنار تصویربرداری و نمونه‌برداری بافت
-
پایش پاسخ به درمان شیمی‌درمانی یا جراحی
-
بررسی عود یا پیشرفت بیماری در طول پیگیری‌های طولانی‌مدت
با این حال، حساسیت و ویژگی NSE در نوروبلاستوما محدود است. به همین دلیل، در کنار آن معمولاً از مارکرهای دیگر مانند:
-
VMA (Vanillylmandelic Acid)
-
HVA (Homovanillic Acid)
در ادرار ۲۴ ساعته نیز استفاده می‌شود. این تست‌ها به دلیل ترشح کاتکول‌آمین‌ها از سلول‌های نوروبلاستومی، اطلاعات تکمیلی مهمی ارائه می‌دهند.
جمع‌بندی
NSE یک ابزار تشخیصی و پایشی مهم در مدیریت سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) و نوروبلاستوما به‌شمار می‌رود. این آزمایش می‌تواند در ترکیب با تصویربرداری و بررسی‌های بالینی به پزشک کمک کند تا درمان مؤثرتر، پایش دقیق‌تر و تصمیم‌گیری بهتر در مورد پیش‌آگهی بیمار انجام دهد. با این حال، استفاده از NSE باید همواره در کنار یافته‌های بالینی و سایر تست‌ها صورت گیرد.
❓ سوالات رایج درباره آزمایش NSE
آیا سطح بالای NSE همیشه به معنای وجود سرطان است؟
خیر. اگرچه سطح بالای NSE می‌تواند نشانه‌ای از وجود تومورهای نورواندوکرین باشد، اما افزایش آن در خون لزوماً به معنای وجود سرطان نیست. برخی بیماری‌های غیرسرطانی مانند سکته مغزی، آسیب مغزی، آنوکسی مغز، یا حتی همولیز نمونه خون نیز ممکن است باعث افزایش کاذب یا واقعی NSE شوند. بنابراین، تفسیر این آزمایش باید همراه با بررسی‌های تصویربرداری و بالینی انجام شود.
چه زمانی پزشک این آزمایش را درخواست می‌دهد؟
پزشک معمولاً در موارد زیر آزمایش NSE را تجویز می‌کند:
-
شک به سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) بر اساس علائم بالینی یا یافته‌های تصویربرداری
-
ارزیابی پاسخ به درمان شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
-
پیگیری عود یا متاستاز در بیماران با سابقه‌ی SCLC یا نوروبلاستوما
-
در موارد خاص، بررسی برخی تومورهای نورواندوکرین دیگر یا آسیب‌های عصبی
آیا برای سایر سرطان‌ها هم کاربرد دارد؟
بله. هرچند کاربرد اصلی NSE در پایش سرطان ریه سلول کوچک است، اما ممکن است در موارد زیر نیز افزایش یابد و مفید باشد:
-
تومورهای نوروآندوکرین روده یا لوزالمعده
-
کارسینوم مدولاری تیروئید
آیا بعد از درمان نیز باید این تست تکرار شود؟
بله. در بیماران مبتلا به SCLC یا نوروبلاستوما، پایش دوره‌ای سطح NSE پس از درمان اهمیت زیادی دارد. افزایش مجدد NSE می‌تواند نشانه‌ی عود بیماری یا گسترش متاستاز باشد. تکرار منظم این آزمایش در کنار تصویربرداری می‌تواند به پزشک کمک کند تا سریع‌تر نسبت به تغییرات بالینی واکنش نشان دهد.
منابع:
Mayo Clinic Laboratories – NSE Tumor Marker
LabTestsOnline – Neuron-Specific Enolase (NSE)
No. 112
۰۴/۰۲