در بیماری‌های خودایمنی عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) و انسفالیت‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به جای دفاع، به بافت‌های عصبی حمله می‌کند. در این میان، سیتوکین IL-17 (اینترلوکین‑۱۷) به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل آغازگر و تداوم‌بخش التهاب عصبی شناخته می‌شود. این مولکول، با فعال‌سازی گسترده سلول‌های ایمنی و تخریب سد خونی‌مغزی، مسیر حمله ایمنی به سیستم عصبی مرکزی را هموار می‌کند.
IL‑۱۷ چیست و چگونه در بدن عمل می‌کند؟
IL‑۱۷ گروهی از سیتوکین‌های التهابی است که عمدتاً توسط لنفوسیت‌های T زیرگروه Th17 تولید می‌شود. این مولکول‌ها در دفاع طبیعی بدن علیه عفونت‌های قارچی و باکتریایی نقش دارند، اما در شرایط خاص، موجب التهاب بیش‌ازحد و خودایمنی می‌شوند.
زیرگروه‌های مهم خانواده IL‑۱۷:
IL‑17A: فعال‌ترین نوع در ایجاد التهاب خودایمنی
IL‑17F: مشابه IL‑17A ولی با قدرت کمتر
IL‑17C و IL‑17E: در تنظیم پاسخ ایمنی مخاطی
گیرنده‌های IL‑۱۷ تقریباً در تمام سلول‌های بدن، از جمله آستروسیت‌ها و سلول‌های اندوتلیال مغز وجود دارند، و این موضوع نشان می‌دهد که اثرات آن محدود به سیستم ایمنی محیطی نیست.
نقش مرکزی IL‑۱۷ در التهاب عصبی خودایمنی
تحقیقات نشان داده است که افزایش IL‑17A در خون و مایع مغزی نخاعی بیماران مبتلا به MS، نورومیلیت اپتیکا (NMO) و برخی انواع انسفالیت‌های خودایمنی، با شدت بیماری ارتباط مستقیم دارد.
اثرات پاتوفیزیولوژیک IL‑۱۷ در مغز و طناب نخاعی:
– تخریب سد خونی‌مغزی (BBB) با کاهش عملکرد پروتئین‌های اتصال‌دهنده سلولی
– افزایش نفوذ سلول‌های التهابی به سیستم عصبی مرکزی
– تحریک آستروسیت‌ها و میکروگلیا به ترشح TNF‑α و IL‑۶
– افزایش استرس اکسیداتیو و مرگ نورونی
– تشدید فرآیند دمیلینه شدن و اختلال در بازسازی میلین
ارتباط IL-17 با بیماری‌های خاص عصبی خودایمنی
۱. مولتیپل اسکلروزیس (MS):
– بیماران با فرم عودکننده‑فروکش‌کننده MS سطح بالاتری از IL‑17A در خون و CSF دارند.
– درمان‌های هدفمند علیه IL‑۱۷ (مانند Secukinumab در فاز تحقیقاتی) توانسته‌اند التهاب مرکزی را کاهش دهند.
۲. نورومیلیت اپتیکا (NMO):
– افزایش IL‑۱۷ در بیماران NMO نسبت به MS به‌مراتب بالاتر است، که نشانگر نقش پررنگ‌تر Th17 در تخریب عصب بینایی و نخاع است.
۳. انسفالیت‌های خودایمنی (به‌ویژه ضد NMDA):
– افزایش بیان IL‑۱۷ و IL‑۶ در مایع نخاعی این بیماران، با شدت اختلال شناختی و حرکتی رابطه دارد.
چرا تنظیم IL-17 هدف درمانی جدید در نورولوژی خودایمنی است؟
با درک نقش محوری IL‑۱۷، پژوهش‌ها به سوی مسدودسازی مسیر Th17‑IL‑۱۷ حرکت کرده‌اند. داروهای ضد IL‑۱۷ (که پیش‌تر در بیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس استفاده می‌شدند) اکنون در فازهای آزمایشی برای بیماری‌های عصبی بررسی می‌شوند.
روش‌های تعدیل مسیر IL‑۱۷ که در مطالعات در حال بررسی‌اند:
– آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده IL‑17A یا گیرنده آن
– مهارکننده‌های تمایز Th17 (مانند گیرنده RORγt)
– تعدیل‌کننده‌های میکروبیوتا که سطح IL‑۱۷ را کاهش می‌دهند
– داروهای ضدالتهابی کلاسیک (مانند ویتامین D و IVIg) که تولید IL‑۱۷ را مهار می‌کنند
اثر متقابل IL-17 با سایر مسیرهای ایمنی
IL‑۱۷ به‌تنهایی عامل التهاب نیست، بلکه با سایر مسیرهای ایمنی در تعامل است:
– هم‌افزایی با IL‑۶ و IL‑۲۳ در تقویت تمایز Th17
– فعال‌سازی نوتروفیل‌ها و کمپلمان که باعث آسیب ثانویه عصبی می‌شوند
– تضعیف مسیرهای مهاری Treg، که معمولاً تنظیم‌کننده التهاب هستند
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا افزایش IL-17 در تمام بیماران ام‌اس دیده می‌شود؟
خیر، اما در بیشتر بیماران با فرم فعال بیماری، سطح IL‑۱۷ به‌طور واضح بالاتر است و با عود بیماری همبستگی دارد.
۲. آیا داروهای ضد IL-17 در حال حاضر برای درمان ام‌اس استفاده می‌شوند؟
به‌صورت روتین خیر، اما مطالعات بالینی در حال بررسی اثربخشی آن‌ها هستند و در آینده ممکن است به درمان‌های تعدیل‌کننده ایمنی اضافه شوند.
۳. آیا رژیم غذایی و میکروبیوتا بر سطح IL-17 تأثیر دارند؟
بله، تغییر ترکیب میکروبیوتای روده می‌تواند بر تمایز سلول‌های Th17 اثر بگذارد و تنظیم IL‑۱۷ را تحت تأثیر قرار دهد.
جمع‌بندی
IL‑۱۷ در التهاب عصبی خودایمنی، نقشی محوری و چندوجهی دارد. این سیتوکین با تخریب سد خونی‌مغزی، فعال‌سازی میکروگلیا، و تقویت التهاب سیستمیک، حلقه‌ای از آسیب نورونی و خودایمنی را ایجاد می‌کند. درک بهتر این مسیر می‌تواند راه را برای درمان‌های هدفمند ایمنی و پیشگیری از پیشرفت بیماری‌های عصبی خودایمنی هموار کند.
منابع :
– [CDC – Autoimmune Diseases Overview]
– [LabTestsOnline – Cytokines and Immune Regulation]
No 99
۰۴/۰۸