نوزادان مادران دیابتی — چه دیابت بارداری (Gestational) و چه دیابت نوع ۱ یا ۲ — نیازمند مراقبت و پایش ویژه پس از تولد هستند. افزایش سطح قند خون مادر در دوران بارداری می‌تواند بر رشد و تنظیم متابولیک جنین اثر بگذارد. پس از تولد، این نوزادان در معرض خطر افت قند خون (هیپوگلایسمی)، اختلالات تنفسی و گاهی تغییرات در وزن یا عملکرد قلبی هستند. بنابراین پایش آزمایشگاهی دقیق و مراقبت بالینی منظم در ساعات اولیه‌ی زندگی اهمیت حیاتی دارد.
علت خطر افت قند خون در نوزادان مادر دیابتی
در دوران بارداری، وقتی سطح قند خون مادر بالا باشد، قند بیشتری از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود. جنین برای تنظیم این وضعیت، ترشح انسولین خود را افزایش می‌دهد. پس از تولد، منبع قند مادر قطع می‌شود اما سطح انسولین نوزاد همچنان بالا باقی می‌ماند، که باعث افت شدید قند خون در چند ساعت نخست زندگی می‌شود.
عوامل تشدیدکننده خطر هیپوگلایسمی:
– کنترل نامناسب دیابت مادر در دوران بارداری
– تولد نوزاد با وزن زیاد (Macrosomia) یا برعکس، وزن پایین
– نوزاد نارس یا با مشکلات تنفسی
– تاخیر در شروع تغذیه پس از تولد
اهمیت پایش آزمایش‌های قند خون در ساعات اولیه زندگی
پایش قند خون باید بلافاصله پس از تولد و سپس در فواصل منظم تا تثبیت متابولیسم نوزاد انجام شود. هدف آن پیشگیری از آسیب مغزی، تشنج و مشکلات تکاملی ناشی از افت قند شدید است.
زمان‌بندی معمول پایش قند خون:
– اولین اندازه‌گیری بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از تولد
– تکرار هر ۳ ساعت تا زمانی که نوزاد بتواند تغذیه کافی داشته باشد
– در صورت افت شدید قند، ارزیابی مجدد تا ۲۴ ساعت بعد ادامه می‌یابد
مقادیر طبیعی و هشداردهنده قند خون در نوزاد
– قند خون طبیعی: بالاتر از ۴۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر پس از تغذیه اولیه
– مرزی: بین ۳۰ تا ۴۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
– پایین خطرناک (هیپوگلایسمی شدید): کمتر از ۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر؛ نیازمند اقدامات فوری درمانی مانند تزریق دکستروز و تغذیه سریع
آزمایش‌هایی که در کنار پایش قند خون توصیه می‌شوند
برای ارزیابی کامل وضعیت نوزاد، علاوه بر قند خون، آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
– سطح انسولین و C-peptide: بررسی ترشح بیش از حد انسولین در نوزاد
– الکترولیت‌ها (سدیم، پتاسیم، کلسیم): جهت تشخیص عوارض متابولیکی همراه
– گاز خون شریانی (ABG): ارزیابی وضعیت اکسیژن و اسید–باز، زیرا هیپوگلایسمی ممکن است باعث اسیدوز شود.
– CBC و هموگلوبین: بررسی پلی‌سیتمی قابل‌مشاهده در برخی نوزادان مادر دیابتی
– آزمایش کلسیم خون: کاهش کلسیم ممکن است همراه با افت قند دیده شود
مراقبت بالینی و تغذیه‌ای نوزادان مادر دیابتی
اصول اصلی مدیریت این نوزادان شامل تأمین قند و انرژی پایدار، حفظ دمای بدن و پیشگیری از افت قند در اثر گرسنگی یا استرس است.
توصیه‌های بالینی:
– تغذیه با شیر مادر در اولین ساعت پس از تولد
– اندازه‌گیری قند خون قبل از هر وعده شیر
– در موارد افت شدید، تزریق داخل وریدی دکستروز با پایش مداوم
– حفظ دمای مناسب برای کاهش مصرف انرژی
– ارزیابی توسط متخصص نوزادان در صورت نیاز به درمان دارویی تثبیت متابولیسم
عوارض احتمالی در صورت عدم پایش مناسب
عدم تشخیص و درمان به‌موقع هیپوگلایسمی می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود از جمله:
– تشنج یا بی‌قراری شدید
– بی‌حالی، ضعف عضلانی، یا عدم مکیدن شیر
– آسیب مغزی یا اختلالات رشد عصبی در آینده
بنابراین، پایش منظم در ساعات اولیه تولد برای این نوزادان غیرقابل‌چشم‌پوشی است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
آیا همه نوزادان مادران دیابتی نیاز به بستری دارند؟
برداشت اولیه “بستری پیشگیرانه” ممکن است در موارد پرخطر لازم باشد، اما بیشتر نوزادان با پایش دقیق سرپایی قابل مدیریت هستند.
افت قند خون در نوزاد تا چه مدت خطرناک است؟
معمولاً طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت نخست پس از تولد ممکن است رخ دهد؛ بعد از آن با تغذیه منظم، سطح قند تثبیت می‌شود.
آیا شیر مادر برای نوزاد مادر دیابتی مناسب است؟
کاملاً؛ شیر مادر بهترین منبع تغذیه طبیعی است و به تثبیت سطح قند خون کمک می‌کند.
جمع‌بندی
نوزادان حاصل از مادران دیابتی نیازمند مراقبت ویژه هستند. تست‌های منظم قند خون باید از لحظه تولد آغاز شود تا از افت شدید قند و عوارض بالقوه آن جلوگیری شود. اجرای اصول تغذیه زودهنگام، پایش آزمایشگاهی مکرر، و هماهنگی میان تیم زایمان و متخصص نوزادان، کلید اصلی حفظ سلامت پایدار این نوزادان به شمار می‌آید.
منابع :
[Mayo Clinic – Gestational diabetes and newborn glucose monitoring]
No 84
۰۴/۰۷
