تبخال دهانی و تناسلی ناشی از ویروس‌های هرپس سیمپلکس نوع ۱ و ۲ (HSV-1 و HSV-2) از شایع‌ترین عفونت‌های ویروسی‌اند. از آنجا که ضایعات پوستی می‌توانند با بیماری‌های دیگر اشتباه شوند، تأیید آزمایشگاهی اهمیت ویژه دارد. امروزه PCR (آزمون تقویت اسیدنوکلئیک – NAAT) بهترین و دقیق‌ترین روش برای تشخیص HSV از نمونهٔ ضایعه است و حتی می‌تواند نوع ویروس (HSV-1 یا HSV-2) را مشخص کند
چرا PCR «استاندارد» است؟
PCR با جستجوی DNA ویروس در نمونهٔ گرفته‌شده از تاول یا زخم فعال، تشخیص سریع و دقیق را ممکن می‌سازد. این روش نسبت به کشت ویروس حساس‌تر است، به‌ویژه اگر ضایعه تازه باشد. همچنین در درگیری سیستم عصبی (مانند مننژیت یا آنسفالیت هرپسی) تست انتخابی روی مایع مغزی–نخاعی (CSF) محسوب می‌شود .
چه زمانی تست PCR درخواست می‌شود؟
-
وجود ضایعهٔ فعال دهانی یا تناسلی → برای تأیید بالینی و تعیین نوع ویروس
-
ضایعات غیرتیپیک، موارد عودکننده یا نقص ایمنی، نوزادان → برای تشخیص دقیق ضروری است
-
درگیری عصبی (سردرد شدید، تب، گیجی) → انجام PCR روی CSF
-
نبود ضایعه → استفاده از سرولوژی نوع‌اختصاصی IgG (نه IgM) برای کمک به تشخیص
نمونه‌گیری صحیح
-
بهترین زمان: تاول تازه یا زخم باز؛ در ضایعات دلمه‌بسته احتمال منفی کاذب بیشتر است
-
روش: سواب استریل روی پایهٔ ضایعه کشیده و در محیط انتقال ویروسی ارسال می‌شود
مزایا و محدودیت‌های PCR
مزایا:
-
حساسیت و اختصاصیت بالا
-
افتراق HSV-1 از HSV-2
-
سرعت و کاربرد وسیع: از ضایعات پوستی تا CSF
محدودیت‌ها:
-
نمونه‌گیری دیرهنگام یا از ضایعهٔ خشک → منفی کاذب
-
PCR خون معمولاً کاربردی ندارد (جز در عفونت‌های منتشر)
تفسیر نتایج
-
PCR مثبت (HSV-1 یا HSV-2): وجود DNA ویروس را تأیید و نوع را مشخص می‌کند؛ اطلاعاتی مهم برای درمان و مشاوره انتقال به شریک جنسی
-
PCR منفی: عفونت را رد نمی‌کند؛ نمونهٔ تازه یا تکرار تست ممکن است لازم شود
نقش سرولوژی
-
IgG نوع‌اختصاصی در نبود ضایعه مفید است (مثلاً شریک جنسی مبتلاست).
-
غربالگری عمومی برای HSV-2 توصیه نمی‌شود.
-
IgM ارزش تشخیصی ندارد
نکات در بارداری و نوزادان
-
غربالگری روتین HSV-2 در بارداری توصیه نمی‌شود؛ تصمیم‌گیری بالینی بر اساس سابقه و معاینه است.
-
در صورت وجود ضایعه در زمان زایمان، اقدامات پیشگیرانه لازم است.
-
در نوزاد مشکوک به هرپس، PCR روی CSF و سطوح مخاطی بهترین تست است
جمع‌بندی کلینیکی
-
ضایعه فعال دارید؟ → PCR بهترین تست است.
-
ضایعه ندارید؟ → سرولوژی IgG نوع‌اختصاصی (نه IgM).
-
علائم عصبی دارید؟ → PCR روی CSF.
-
منفی بودن PCR عفونت را رد نمی‌کند؛ کیفیت نمونه‌گیری و زمان برداشت بسیار مهم است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) فرق PCR با آزمایش خون چیست؟
PCR ویروس فعال را در ضایعه نشان می‌دهد، اما سرولوژی فقط سابقه تماس قبلی را. IgM کاربردی ندارد.
۲) اگر PCR منفی شد ولی مشکوکم؟
نمونه‌گیری مجدد از ضایعه تازه یا سرولوژی نوع‌اختصاصی پیشنهاد می‌شود.
۳) آیا غربالگری HSV برای همه لازم است؟
خیر، فقط در شرایط خاص مانند شریک مبتلا یا علائم مشکوک.
۴) نتیجه مثبت چه معنایی برای شریک دارد؟
نوع ویروس (HSV-1/HSV-2) مشخص می‌شود و بر تصمیم درمانی و پیشگیری از انتقال اثر می‌گذارد.
منابع :
Mayo Clinic – Genital Herpes Diagnosis
No. 86
۰۴/۰۵
