آزمایش CBC (Complete Blood Count – شمارش کامل سلولهای خون) یکی از رایجترین و پایهایترین آزمایشهای خون است که برای بررسی سلامت عمومی بدن و تشخیص طیف وسیعی از بیماریها به کار میرود.
این تست اجزای اصلی خون شامل گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید، هموگلوبین، هماتوکریت و پلاکتها را اندازهگیری میکند.
هر تغییر در یکی از این موارد میتواند سرنخ مهمی از وضعیت بدن بدهد—از کمخونی و عفونت گرفته تا بیماریهای خودایمنی یا مغز استخوان.
اجزای اصلی CBC و تفسیر تغییرات آنها
۱. گلبول قرمز (RBC): حملکنندگان اکسیژن
وظیفهٔ اصلی RBC رساندن اکسیژن به بافتهاست.
محدودهٔ نرمال: حدود ۴.۵ تا ۵.۹ میلیون سلول در هر میکرولیتر برای مردان و ۴.۱ تا ۵.۱ برای زنان.
افزایش RBC (پلیسیتمی) ممکن است نشاندهندهی موارد زیر باشد:
- زندگی در ارتفاعات یا کمبود مزمن اکسیژن (بیماری ریوی، بیماری قلبی)
- تومورهای تولیدکنندهٔ اریتروپویتین (EPO)
- کمآبی شدید بدن
- مصرف طولانیمدت سیگار
- بیماری پلیسیتمی ورا (افزایش اولیه RBC در مغز استخوان)
کاهش RBC (آنمی یا کمخونی):
- کمبود آهن، ویتامین B12 یا فولات
- خونریزی داخلی یا خارجی
- بیماریهای مزمن کلیوی یا التهابی
- تخریب سلولهای قرمز در همولیز
- اختلالات مغز استخوان (مانند آپلازی یا میلودیسپلازی)
۲. هموگلوبین (Hb): شاخص اکسیژنرسانی خون
هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را به سلولها منتقل میکند.
محدودهٔ نرمال: مردان ۱۳ تا ۱۷ g/dL، زنان ۱۲ تا ۱۵ g/dL
بالا بودن هموگلوبین:
- کمآبی بدن
- بیماری ریوی مزمن (COPD)
- سکونت در ارتفاعات
- برخی تومورها یا اختلالات خونی
پایین بودن هموگلوبین:
- کمخونی فقر آهن یا فولات
- خونریزی، جراحی یا زخم معده
- اختلالات تولید گلبول قرمز در مغز استخوان
- بیماریهای مزمن مانند نارسایی کلیه یا سرطان
۳. هماتوکریت (Hct): نسبت حجم سلولهای قرمز به کل خون
محدودهٔ نرمال: مردان ۴۰٪–۵۰٪، زنان ۳۵٪–۴۵٪
هماتوکریت بالا:
- کمآبی بدن
- پلیسیتمی ورا یا بیماریهای ریوی مزمن
- زندگی در ارتفاع بالا
هماتوکریت پایین:
- کمخونی
- خونریزی
- بارداری (بهدلیل افزایش حجم پلاسما)
- بیماریهای کلیه یا مغز استخوان
۴. گلبول سفید (WBC): مدافعان بدن در برابر عفونتها
محدودهٔ نرمال: ۴۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر
افزایش WBC (لوکوسیتوز):
- عفونتهای باکتریایی یا ویروسی شدید
- التهاب، سوختگی یا آسیب بافتی
- استرس شدید یا ورزش سنگین
- لوسمی (سرطان خون) یا بیماریهای مغز استخوان
- مصرف داروهایی مانند کورتونها
کاهش WBC (لکوپنی):
- عفونتهای ویروسی مانند کووید یا هپاتیت
- بیماریهای خودایمنی (مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید)
- شیمیدرمانی یا اشعهدرمانی
- کمبود ویتامین B12 یا فولات
- بیماریهای مغز استخوان
۵. پلاکت (Platelets): عامل حیاتی در انعقاد خون
محدودهٔ نرمال: ۱۵۰,۰۰۰ تا ۴۵۰,۰۰۰ عدد در هر میکرولیتر
افزایش پلاکت (ترومبوسیتوز):
- التهاب مزمن یا عفونت
- کمخونی فقر آهن
- بعد از جراحی، خونریزی یا برداشتن طحال
- سرطانهای خون و مغز استخوان
- بیماری خودایمنی
کاهش پلاکت (ترومبوسیتوپنی):
- مصرف داروهایی مانند هپارین، شیمیدرمانی، آنتیبیوتیکهای خاص
- اختلالات ایمنی (ITP یا لوپوس)
- عفونت ویروسی (ویروسهای EBV، CMV یا HCV)
- بیماری کبد
- نارسایی مغز استخوان
۶. شاخصهای RBC (MCV، MCH، MCHC): درک نوع کمخونی
این شاخصها به تشخیص نوع کمخونی کمک میکنند:
- MCV پایین: کمخونی میکروسیتیک (فقر آهن یا تالاسمی)
- MCV بالا: کمخونی ماکروسیتیک (کمبود B12 یا فولات)
- MCHC پایین: کمخونی هیپوکرومیک (کاهش رنگ RBCها به دلیل کمبود هموگلوبین)
نکات کلیدی در تفسیر CBC
- تغییر یک شاخص به تنهایی باید در کنار سایر نتایج و علائم بالینی بررسی شود.
- در بیماران بستری، افزایش لاکتات، CRP، یا ESR هم ممکن است همراه CBC برای بررسی التهاب یا شوک ارگانیک درخواست شود.
- در افراد سالم، برخی تغییرات خفیف به دلیل استرس، ورزش، یا مصرف داروهای خاص موقتی هستند.
چگونه نتایج CBC را بهبود دهیم؟
- تغذیهی متعادل حاوی آهن، فولات، ویتامین B12 و ویتامین C
- مصرف کافی آب و اجتناب از کمآبی
- ترک سیگار و حفظ تناسب اندام
- بررسی منظم CBC برای پیگیری درمانهای دارویی یا بیماریهای مزمن
پرسشهای متداول (FAQ)
آیا تغییر در CBC همیشه نشاندهنده بیماری است؟
خیر، تغییرات خفیف ممکن است موقتی یا ناشی از استرس، کمآبی یا حتی قاعدگی باشند. اما تغییرات چشمگیر یا متداوم نیازمند بررسی تخصصی هستند.
اگر WBC بالا باشد یعنی عفونت داریم؟
در بیشتر موارد بله، ولی افزایش WBC میتواند بدون عفونت نیز در التهاب، استرس یا مصرف داروها دیده شود.
چقدر وقت بعد از درمان لازم است تا CBC طبیعی شود؟
بسته به نوع بیماری بین چند روز تا چند هفته زمان نیاز دارد، بهویژه در کمخونی یا عفونتهای شدید.
منابع :
No. 35
۰۴/۰۹