هپاتیت B یکی از شایع‌ترین عفونت‌های ویروسی کبد است، اما در برخی افراد، بیماری به شکل پنهان و بدون نشانه‌های کلاسیک آزمایشگاهی وجود دارد. این وضعیت که به آن هپاتیت B مخفی (OBI) گفته می‌شود، می‌تواند حتی در غیاب آنتی‌ژن سطحی هپاتیت B (HBsAg) بر سلامت کبد و انتقال ویروس تأثیر بگذارد. آگاهی از این پدیده برای پیشگیری، کنترل و درمان صحیح بسیار مهم است.
تعریف هپاتیت B مخفی
– وجود DNA ویروس هپاتیت B در خون یا بافت کبد بدون شناسایی HBsAg در آزمایش معمول
– ممکن است فرد هیچ علامتی نداشته باشد یا علائم خفیفی تجربه کند
– تشخیص معمولاً تنها با روش‌های حساس مولکولی (HBV DNA PCR) امکان‌پذیر است
علل و مکانیسم ایجاد OBI
– سرکوب ایمنی میزبان که اجازه پاک‌سازی کامل ویروس را نمی‌دهد
– باقی ماندن شکل پایدار DNA ویروس در کبد به‌نام cccDNA
– جهش‌های ژنتیکی ویروس که باعث کاهش بیان یا تغییر ساختار HBsAg می‌شود
– پاسخ ایمنی قوی که HBsAg را به زیر حد قابل تشخیص کاهش می‌دهد، در حالی که ویروس هنوز فعال است
گروه‌های در معرض خطر OBI
– دریافت‌کنندگان یا اهداکنندگان خون و فرآورده‌های خونی
– بیماران با بیماری مزمن کبدی (به‌ویژه هپاتیت C یا کبد چرب پیشرفته)
– افرادی که پیوند کبد یا سایر اندام‌ها دریافت کرده‌اند
– بیماران تحت درمان‌های سرکوب‌کننده ایمنی یا شیمی‌درمانی
تشخیص هپاتیت B مخفی
– HBsAg منفی در آزمایش غربالگری
– وجود آنتی‌بادی ضد هسته (Anti-HBc) که نشان‌دهنده مواجهه قبلی با ویروس است
– شناسایی HBV DNA در سرم یا بافت کبد به روش PCR به‌عنوان معیار قطعی
پیامدهای بالینی
– افزایش خطر پیشرفت بیماری کبدی تا مرحله سیروز یا سرطان کبد
– احتمال انتقال ویروس از طریق خون یا پیوند
– خطر فعال شدن مجدد ویروس در صورت کاهش ایمنی (مثلاً طی شیمی‌درمانی یا درمان با کورتون‌ها)
پیشگیری و مدیریت OBI
– غربالگری اهداکنندگان خون با روش‌های حساس‌تر مثل NAT (آزمون تقویت اسید نوکلئیک)
– پیگیری دقیق بیماران با Anti-HBc مثبت، به‌ویژه هنگام دریافت درمان‌های سرکوب ایمنی
– استفاده از درمان ضدویروسی در موارد با خطر بالا یا شواهد تکثیر ویروس
سؤالات متداول
۱. آیا OBI یک بیماری نادر است؟
خیر، میزان شیوع بسته به جمعیت و روش‌های تشخیص متفاوت است و در برخی گروه‌های پرخطر شایع‌تر است.
۲. آیا فرد مبتلا به OBI نیاز به درمان دارد؟
همه موارد نیازمند درمان فعال نیستند، اما تحت نظر بودن و ارزیابی دوره‌ای بسیار مهم است.
۳. آیا واکسن هپاتیت B از OBI پیشگیری می‌کند؟
اگر پیش از مواجهه با ویروس تزریق شود، واکسن بسیار مؤثر است و می‌تواند مانع ایجاد هر شکلی از عفونت شود.
جمع‌بندی
هپاتیت B مخفی یک شکل پنهان و بالقوه خطرناک از عفونت است که می‌تواند بدون علامت سال‌ها در بدن باقی بماند. تشخیص به‌موقع با استفاده از تکنیک‌های حساس و پایش مستمر بیماران پرخطر، کلید پیشگیری از پیامدهای طولانی‌مدت آن است. آگاهی بیماران و پزشکان از این وضعیت می‌تواند کیفیت مراقبت و ایمنی عمومی را به‌طور قابل توجهی بهبود دهد.
منابع:
– [CDC – Hepatitis B virus infection data]
– [Cleveland Clinic – Hepatitis B information]
No.84
۰۴/۰۶
