پیلونفریت یا عفونت کلیه نوعی التهاب شدید در بافت کلیه و لگنچه کلیوی است که معمولاً در اثر گسترش عفونت مجاری ادراری (UTI) رخ می‌دهد. این بیماری در صورت عدم درمان به‌موقع ممکن است موجب صدمه دائمی به کلیه، سپسیس (عفونت خون) و اختلال عملکرد کلیوی شود. شناخت علائم، عوامل خطر و روش‌های درمان علمی، نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های جدی ناشی از پیلونفریت دارد.
پیلونفریت چگونه ایجاد می‌شود؟
در بیشتر موارد، عفونت از مثانه (سیستیت) شروع شده و با حرکت باکتری‌ها از طریق حالب، به کلیه می‌رسد. شایع‌ترین عامل، باکتری اشرشیا کلی (E. coli) است که به‌طور طبیعی در روده زندگی می‌کند اما در صورت ورود به مجاری ادراری باعث عفونت می‌شود.
مراحل انتقال:
– ورود باکتری به مجرای ادرار.
– تکثیر در مثانه و بروز UTI.
– عبور از حالب‌ها و رسیدن به کلیه.
– التهاب و تخریب بافت کلیه در نتیجهٔ پاسخ ایمنی بدن
علائم شایع پیلونفریت
نشانه‌ها معمولاً ناگهانی و شدید هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
– درد مبهم یا شدید در پهلوها و پشت
– تب بالا و لرز.
– تهوع و استفراغ.
– تکرر یا سوزش در ادرار.
– ادرار تیره، بدبو یا همراه با خون.
– احساس خستگی یا بی‌حالی عمومی.
در سالمندان یا بیماران دیابتی ممکن است علائم غیر اختصاصی‌تر مانند گیجی یا کاهش هوشیاری بروز پیدا کند.
عوامل خطر بروز پیلونفریت
برخی شرایط احتمال ابتلا به عفونت کلیوی را افزایش می‌دهند:
– عفونت مکرر مثانه یا مجاری ادراری
– وجود سنگ کلیه یا انسداد حالب
– دیابت یا ضعف سیستم ایمنی بدن
– استفاده طولانی‌مدت از سوند ادراری
– بارداری (به‌علت تغییرات هورمونی و فشار رحم بر حالب‌ها)
– نقایص مادرزادی کلیه یا دستگاه ادراری در کودکان.
پیلونفریت در زنان شایع‌تر از مردان است، زیرا طول مجرای ادرار در زنان کوتاه‌تر بوده و دسترسی میکروب‌ها به مثانه آسان‌تر است.
تشخیص علمی پیلونفریت
پزشک پس از بررسی علائم، برای تأیید تشخیص از آزمایش‌های تشخیصی زیر استفاده می‌کند:
– آزمایش کامل ادرار (Urinalysis): وجود گلبول سفید، نیتریت، باکتری و اریتروسیت
– کشت ادرار (Urine Culture): تعیین نوع باکتری و حساسیت آن نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها
– آزمایش خون: بررسی علائ التهاب (CRP، ESR، WBC)
– تصویربرداری (سونوگرافی یا CT اسکن): برای تشخیص انسداد، سنگ یا آبسه کلیوی
در موارد مزمن یا پیچیده، پزشک ممکن است سی‌تی‌اسکن با ماده حاجب یا اسکن رادیونوکلئید کلیه را توصیه کند
درمان پیلونفریت
درمان باید سریع و بر پایهٔ شدت بیماری انجام شود. تأخیر در درمان می‌تواند منجر به آسیب جدی کلیه‌ها شود
درمان دارویی و مراقبتی:
– آنتی‌بیوتیک‌ها: معمولاً از گروه فلوروکینولون‌ها، سفالوسپورین‌ها یا آمینوپنی‌سیلین‌ها استفاده می‌شود
– مایعات فراوان: نوشیدن آب زیاد برای دفع باکتری‌ها از مجاری ادراری
– استراحت کامل: کاهش فشار بر سیستم ایمنی بدن
– داروهای تب‌بر و ضد درد: کمک به کنترل تب و درد پهلو
در موارد شدید یا سپسیس، بستری در بیمارستان و تزریق آنتی‌بیوتیک وریدی ضروری است. همچنین اگر انسدادی (مانند سنگ یا تنگی حالب) وجود داشته باشد باید به‌صورت جراحی یا اندوسکوپی برطرف شود
پیشگیری از پیلونفریت
پیشگیری ساده‌تر از درمان است و با رعایت اصول زیر می‌توان خطر بروز عفونت کلیه را کاهش داد:
– نوشیدن ۶ تا ۸ لیوان آب در روز
– تخلیه ادرار بلافاصله پس از احساس نیاز.
– رعایت بهداشت در ناحیه تناسلی، به‌ویژه در زنان.
– اجتناب از نگه‌داشتن طولانی‌مدت ادرار.
– درمان سریع عفونت‌های ادراری خفیف.
– اجتناب از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک بدون تجویز پزشک
عوارض احتمالی در صورت عدم درمان
درمان‌نکردن پیلونفریت می‌تواند پیامدهای خطرناکی داشته باشد:
– ایجاد آبسه کلیوی یا پری‌نفرال.
– نارسایی مزمن یا حاد کلیه.
– گسترش عفونت به جریان خون (سپسیس).
– زایمان زودرس یا عوارض بارداری در زنان باردار.
رسیدن به درمان مناسب در مراحل اولیه تقریباً در همه موارد منجر به بهبودی کامل می‌شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱– آیا پیلونفریت همیشه با درد پهلو همراه است؟
تقریباً بله، اما در سالمندان یا بیماران با ایمنی ضعیف ممکن است فقط تب یا بی‌تعادل بودن احساس شود.
۲– آیا درمان خانگی برای عفونت کلیه وجود دارد؟
خیر، پیلونفریت یک عفونت جدی است و حتماً باید با داروهای تجویز‌شده توسط پزشک درمان شود.
۳– آیا مصرف زیاد آب واقعاً در پیشگیری مؤثر است؟
بله، افزایش حجم ادرار باعث شست‌وشوی مجاری ادراری و کاهش احتمال رشد باکتری‌ها می‌شود.
جمع‌بندی
پیلونفریت یکی از مهم‌ترین و بالقوه خطرناک‌ترین انواع عفونت‌های ادراری است که از مثانه به کلیه گسترش می‌یابد. تشخیص و درمان سریع با آنتی‌بیوتیک، مصرف مایعات کافی و اصلاح عوامل خطر، کلید جلوگیری از آسیب کلیوی دائمی است. رعایت بهداشت، توجه به علائم هشدار‌دهنده و پیگیری پزشکی دقیق، بهترین راه برای حفظ سلامت کلیه‌ها در برابر این بیماری است.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Kidney infection (Pyelonephritis)
۲. MedlinePlus – Pyelonephritis and Urinary Tract Infections
No.39
۰۴/۰۷