نارسایی کلیه یا بیماری مزمن کلیه (CKD) نه‌تنها عملکرد دفعی کلیه‌ها را مختل می‌کند، بلکه بر سیستم هورمونی بدن نیز اثرات عمیقی می‌گذارد. کلیه‌ها نقش مهمی در تولید، تنظیم و تعادل بسیاری از هورمون‌ها دارند و در صورت آسیب، این تعادل به‌هم می‌ریزد و مشکلات متعددی در سایر ارگان‌ها و عملکردهای حیاتی ایجاد می‌شود.
نقش کلیه در تنظیم هورمون‌ها
کلیه‌ها هورمون‌هایی مهم مانند رنین، اریتروپویتین و کلسیتریول تولید می‌کنند یا بر متابولیسم برخی هورمون‌ها اثر می‌گذارند. این هورمون‌ها کنترل فشار خون، تولید سلول‌های قرمز خون و تنظیم تعادل کلسیم-فسفر را بر عهده دارند.
تغییرات هورمونی شایع در نارسایی کلیه
در بیماری مزمن کلیه، تغییرات زیر بیشتر دیده می‌شود:
- کاهش هورمون اریتروپویتین: باعث کم‌خونی، ضعف و خستگی مزمن.
- افزایش هورمون پاراتیروئید (PTH): منجر به هیپرپاراتیروئیدی ثانویه، پوکی استخوان و درد استخوان‌ها (بخش مهمی از Renal Osteodystrophy).
- کاهش کلسیتریول (ویتامین D فعال): اختلال در جذب کلسیم و تشدید آسیب استخوانی.
- افزایش هورمون‌های وابسته به فشار خون: شامل فعال‌سازی بیش‌ازحد سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون (RAAS) که موجب پرفشاری خون و آسیب قلبی می‌شود.
- اختلالات هورمون‌های جنسی:
– زنان: کاهش استروژن ، نامنظم شدن چرخه قاعدگی، خشکی واژن و کاهش میل جنسی.
– مردان: کاهش تستوسترون ، اختلال نعوظ و کاهش باروری
پیامدهای بالینی تغییرات هورمونی
– مشکلات قلبی-عروقی: ناشی از فشار خون بالا و کم‌خونی
– ضعف استخوان‌ها و شکستگی‌ها: به‌دلیل هیپرپاراتیروئیدی و اختلال ویتامین D
– کاهش کیفیت زندگی جنسی و باروری.
– خستگی مداوم و کاهش توان عملکرد روزانه.
رویکردهای درمانی و کنترل
مراقبت از تغییرات هورمونی در CKD شامل اقدامات زیر می‌شود:
– درمان کم‌خونی: تزریق اریتروپویتین و مکمل آهن.
– کنترل هیپرپاراتیروئیدی: داروهای کاهنده PTH مانند کلسی‌میمتیک‌ها و مکمل ویتامین D فعال.
– تنظیم فشار خون: داروهای مهارکننده RAAS، کاهش مصرف نمک.
– بهبود سلامت جنسی: استفاده از درمان‌های جایگزینی هورمون (با نظر پزشک)، مشاوره جنسی و روانی.
– تغذیه هدفمند: رژیم با فسفر و سدیم کنترل‌شده، دریافت کلسیم و ویتامین D.
پیشگیری از بدتر شدن تغییرات هورمونی
– پایش منظم سطح هورمون‌ها در بیماران CKD.
– مراجعه دوره‌ای به متخصص نفرولوژی و غدد.
– حفظ فعالیت بدنی متناسب با وضعیت کلیه.
– کاهش مصرف داروها یا موادی که بر کلیه فشار می‌آورند (مانند NSAIDها)
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱- آیا همه بیماران نارسایی کلیه دچار تغییرات هورمونی می‌شوند؟
بیشتر بیماران، به‌خصوص در مراحل پیشرفته CKD، تغییرات هورمونی قابل‌توجهی دارند، اما شدت آن به مرحله بیماری و وضعیت عمومی بدن بستگی دارد.
۲- آیا درمان‌های هورمونی در CKD ایمن هستند؟
درمان جایگزینی هورمون باید تحت نظر پزشک باشد، چون برخی داروها ممکن است فشار خون یا بار کلیه را افزایش دهند.
۳- آیا دیالیز می‌تواند تغییرات هورمونی را اصلاح کند؟
دیالیز برخی مواد سمی را حذف می‌کند اما همه اختلالات هورمونی را به‌طور کامل برطرف نمی‌کند؛ درمان دارویی و تغذیه اصولی همچنان لازم است.
جمع‌بندی
بیماری مزمن کلیه افزون بر اختلالات دفعی، باعث تغییرات قابل‌توجه در سیستم هورمونی بدن می‌شود که بر خون، استخوان، فشار خون و عملکرد جنسی اثر می‌گذارد. شناسایی زودهنگام، پایش مداوم و درمان هدفمند این تغییرات، می‌تواند پیشرفت بیماری را کند کرده و کیفیت زندگی بیمار را حفظ کند. کنترل دقیق فشار خون، تأمین ویتامین D فعال، اصلاح کم‌خونی و توجه به سلامت جنسی از اصول کلیدی مراقبت در بیماران مبتلا به CKD است.
منابع :
۱. کلینیک کلیولند – بیماری مزمن کلیه
۲. CDC – سلامت جنسی و بیماری مزمن کلیه
No.25
۰۴/۰۷
