آزمایش BhCG (زیرواحد بتا گنادوتروپین جفتی انسانی) یکی از تست های کلیدی در پزشکی تولیدمثل، انکولوژی و غربالگری دوران بارداری به شمار می‌رود. این هورمون توسط جفت تولید می‌شود و از نخستین نشانگرهای زیستی شروع بارداری است. با این حال، کاربرد این آزمایش تنها محدود به بارداری نیست و در شرایط پاتولوژیکی مانند بارداری خارج‌رحمی، سقط، حاملگی مولار و برخی تومورهای بدخیم نیز نقش حیاتی دارد.
BhCG چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
هورمون hCG که مخفف Human Chorionic Gonadotropin است، به‌وسیله سلول‌های تروفوبلاستیک جفت ترشح می‌شود. این هورمون دو زیرواحد دارد:
آلفا و بتا. در آزمایش‌های بالینی، تمرکز بر زیرواحد بتا (BhCG) است، چراکه ساختار اختصاصی‌تری دارد و با سایر هورمون‌ها کمتر تداخل می‌کند.
پس از لانه‌گزینی تخمک بارور در رحم، BhCG وارد جریان خون می‌شود و عملکردهای متعددی را آغاز می‌کند. این هورمون باعث تحریک ترشح پروژسترون از جسم زرد تخمدان در اوایل بارداری می‌شود، که به حفظ پوشش داخلی رحم و ادامه بارداری کمک می‌کند. همچنین در تنظیم عملکرد ایمنی بدن مادر نقش دارد تا از رد شدن جنین توسط سیستم ایمنی جلوگیری شود.
انواع آزمایش BhCG و تفاوت آن‌ها
آزمایش BhCG به دو صورت کیفی و کمی انجام می‌شود. نوع کیفی صرفاً به دنبال شناسایی حضور یا عدم حضور hCG در خون یا ادرار است و پاسخ آن به صورت «مثبت» یا «منفی» گزارش می‌شود. این تست همان چیزی است که به‌عنوان تست بارداری در منزل شناخته می‌شود.
در مقابل، آزمایش کمی میزان دقیق BhCG را در خون اندازه‌گیری می‌کند و اطلاعات بسیار بیشتری درباره روند بارداری، سن تقریبی آن، و همچنین اختلالاتی مانند بارداری خارج‌رحمی یا سقط در اختیار پزشک قرار می‌دهد. این نوع آزمایش برای پایش تومورهای ترشح‌کننده hCG نیز به کار می‌رود.
جدول سطوح نرمال BhCG در بارداری طبیعی
در بارداری طبیعی، سطح BhCG با پیشرفت هفته‌های بارداری افزایش می‌یابد. جدول زیر سطوح تقریبی این هورمون را بر اساس هفته بارداری نشان می‌دهد:
| هفته بارداری | سطح BhCG (mIU/mL) |
|---|---|
| ۳–۴ | ۵ – ۴۲۶ |
| ۴–۵ | ۱۹ – ۷,۳۴۰ |
| ۵–۶ | ۱,۰۸۰ – ۵۶,۵۰۰ |
| ۶–۷ | ۷,۶۵۰ – ۲۲۹,۰۰۰ |
| ۷–۸ | ۷۶,۰۰۰ – ۵۶۵,۰۰۰ |
| ۹–۱۲ | ۲۵,۷۰۰ – ۲۸۸,۰۰۰ |
| ۱۳–۱۶ | ۱۳,۳۰۰ – ۲۵۴,۰۰۰ |
| ۱۷–۲۴ | ۴,۰۶۰ – ۱۶۵,۴۰۰ |
| ۲۵–۴۰ | ۳,۶۴۰ – ۱۱۷,۰۰۰ |
در اوایل بارداری، سطح BhCG تقریباً هر ۴۸ تا ۷۲ ساعت دو برابر می‌شود. اگر چنین الگویی مشاهده نشود، ممکن است نشانگر بارداری خارج‌رحمی، تهدید به سقط یا مشکلات دیگر باشد.
کاربردهای بالینی آزمایش BhCG
بزرگ‌ترین کاربرد این آزمایش در تشخیص زودهنگام بارداری است، حتی پیش از تأخیر در قاعدگی. با این حال، پزشکان از این تست برای ارزیابی سن بارداری، تشخیص بارداری‌های خارج‌رحمی، بررسی سقط، یا پیگیری حاملگی‌های غیرطبیعی مانند بارداری مولار استفاده می‌کنند.
در حوزه سرطان، BhCG نقش یک مارکر توموری را ایفا می‌کند. افزایش غیرعادی این هورمون می‌تواند نشانه‌ای از تومورهای ترشح‌کننده hCG باشد؛ مانند کوریوکارسینوما (یکی از بدخیمی‌های تروفوبلاستیک) یا تومورهای بیضه در مردان. همچنین در برخی سرطان‌های تخمدان نیز افزایش BhCG مشاهده می‌شود.
در غربالگری سندرم داون نیز سطح BhCG اندازه‌گیری می‌شود. در سه‌ماهه اول همراه با NT و PAPP-A و در سه‌ماهه دوم به‌عنوان بخشی از تست چهارگانه که شامل AFP، استریول و Inhibin A است.
عوامل مؤثر بر نتیجه و تفسیرهای نادرست
برخی عوامل می‌توانند باعث بروز نتایج کاذب یا تفسیرهای اشتباه شوند. برای نمونه، داروهای تحریک تخمک‌گذاری که حاوی hCG هستند می‌توانند منجر به نتیجه مثبت کاذب شوند. همچنین در بارداری خارج‌رحمی، سطح BhCG معمولاً پایین‌تر از حد انتظار است و به کندی افزایش می‌یابد.
در مواردی مانند بارداری مولار، سطح BhCG ممکن است به شکل غیرعادی بالا رود. اگر BhCG در مردان یا زنان غیر باردار به‌طور معناداری بالا باشد، باید احتمال وجود تومورهای بدخیم بررسی شود.
جمع‌بندی
آزمایش BhCG یکی از ابزارهای حیاتی در تشخیص و پیگیری بارداری، اختلالات بارداری و برخی انواع سرطان است. اهمیت این تست در دقت بالا، قابلیت پایش پویا و حساسیت آن نسبت به تغییرات فیزیولوژیک بدن است. با این حال، تفسیر نتایج آن باید همواره با توجه به سابقه پزشکی، وضعیت بالینی و سایر آزمایش‌های تکمیلی انجام شود.
منابع:
Mayo Clinic Laboratories – BhCG Test
LabTestsOnline – Human Chorionic Gonadotropin (hCG)
No. 113
۰۴/۰۲