اسهال پس از مصرف آنتی‌بیوتیک می‌تواند علامتی از عفونت کلستریدیوم دیفیسیل (C. difficile) باشد؛ باکتری‌ای که با تولید سم موجب التهاب روده بزرگ می‌شود. تمایز بین «حمل بی‌علامت» و «عفونت واقعی» اهمیت دارد، بنابراین آشنایی با آزمایش‌های استاندارد و زمان درست نمونه‌گیری ضروری است.
زمان نمونه گیری
-
≥۳ مدفوع شل در ۲۴ ساعت بدون علت دیگر (مانند مصرف ملین).
-
اسهال حین یا پس از مصرف آنتی‌بیوتیک.
-
نکات مهم پیش از نمونه‌گیری:
-
فقط مدفوع شل آزمایش می‌شود؛ نمونهٔ فرم‌دار مناسب نیست.
-
مصرف ملین را حداقل ۴۸ ساعت قطع کنید و در صورت ادامه اسهال، نمونه بدهید.
-
آزمایش‌های اصلی مدفوع
-
NAAT/PCR (ژن‌های سم tcdA/tcdB): حساس و سریع، روش مرجع بسیاری از آزمایشگاه‌ها. ولی پس از درمان می‌تواند هفته‌ها مثبت بماند.
-
آنتی‌ژن GDH: نشان‌دهنده حضور باکتری (سم‌زا یا غیرسم‌زا). نتیجهٔ مثبت باید با تست سم یا PCR تأیید شود.
-
توکسین A/B (EIA): اختصاصیت بالا، اما حساسیت کمتر از PCR؛ بهتر است همراه GDH یا NAAT استفاده شود.
الگوریتم‌های توصیه‌شده (IDSA/SHEA + CDC)
-
GDH + توکسین (در صورت اختلاف، NAAT داور).
-
توکسین + NAAT به‌صورت ترکیبی.
-
NAAT تنها فقط در صورتی که معیارهای سختگیرانه پذیرش نمونه رعایت شوند.
کیفیت نمونه و انتقال
-
سم C. difficile در دمای اتاق سریع تجزیه می‌شود (۲ ساعت).
-
نمونه باید سریع آزمایش یا در یخچال نگهداری شود.
چه کارهایی نباید انجام شود؟
-
تست روی بیماران بدون علامت یا مدفوع فرم‌دار. IDSA
-
تکرار آزمایش در ≤۷ روز پس از یک نتیجه منفی.
-
آزمایش پس از درمان برای «اثبات بهبودی» (ممکن است هفته‌ها مثبت بماند).
تفسیر نتایج
-
NAAT مثبت + توکسین مثبت: شواهد قوی عفونت → درمان.
-
GDH مثبت + توکسین مثبت: تشخیص محتمل؛ نیاز به NAAT نیست.
-
GDH مثبت + توکسین منفی: ممکن است حمل یا عفونت خفیف باشد؛ NAAT داور.
-
NAAT مثبت تنها: وجود ژن سم؛ اما می‌تواند کلونیزاسیون باشد → تصمیم بالینی مهم است.
آزمایش‌های تکمیلی
-
آندوسکوپی/کولونوسکوپی: به‌ندرت و در عوارض یا تشخیص افتراقی؛ مشاهده پسودوممبران.
-
تصویربرداری (CT/X-ray): در موارد شدید برای بررسی ضخیم‌شدن دیواره روده یا مگاکولون.
توصیه‌های کلیدی برای بیماران
-
اگر پس از آنتی‌بیوتیک دچار اسهال مکرر شدید، پزشک را مطلع کنید.
-
قبل از نمونه‌گیری، ملین را (با مشورت پزشک) قطع کنید.
-
برای پیشگیری از انتقال، شست‌وشوی دست با آب و صابون (نه فقط الکل) الزامی است.
پرسش‌های متداول
۱) اگر اولین تست منفی شد ولی اسهال ادامه داشت؟
تکرار زودهنگام توصیه نمی‌شود؛ فقط اگر وضعیت بدتر شود
۲) چرا الگوریتم دو مرحله‌ای ترجیح داده می‌شود؟
برای کاهش تشخیص‌های کاذب و درمان غیرضروری در موارد کلونیزاسیون.
۳) آیا بعد از درمان باید دوباره تست بدهم؟
خیر. ملاک اصلی برطرف‌شدن علائم است.
۴) نقش آنتی‌بیوتیک‌ها چیست؟
آن‌ها با برهم‌زدن تعادل میکروبی روده، زمینه را برای رشد C. difficile فراهم می‌کنند.
جمع‌بندی
-
در اسهال ≥۳ بار/۲۴ ساعت پس از آنتی‌بیوتیک، تست مدفوع C. difficile توصیه می‌شود.
-
تنها مدفوع شل آزمایش شود؛ مصرف ملین را متوقف کنید.
-
الگوریتم دو مرحله‌ای (GDH/توکسین + NAAT) بهترین دقت تشخیصی را دارد.
-
تست پس از درمان یا تکرار زودهنگام لازم نیست.
این مطلب آموزشی است و جایگزین ویزیت پزشکی نیست. اگر علائم شدید یا طولانی داشتید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
منابع :
CDC – Testing for C. difficile
Mayo Clinic – C. diff Diagnosis & Treatment
No. 94
۰۴/۰۵
