کورتون یا کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids)، گروهی از داروهای ضدالتهاب قوی هستند که در درمان بسیاری از بیماری‌های خودایمنی، التهابی، آلرژیک و حتی سرطان‌ها کاربرد دارند. این داروها نسخه‌ی مصنوعی هورمون‌هایی هستند که به‌طور طبیعی در غدد فوق کلیوی ترشح می‌شوند و نقش مهمی در تنظیم سیستم ایمنی، استرس، متابولیسم و پاسخ‌های التهابی ایفا می‌کنند. با وجود اثربخشی بالا، مصرف نادرست یا طولانی‌مدت آن‌ها می‌تواند عوارض قابل‌توجهی به همراه داشته باشد.
کاربردهای درمانی کورتون‌ها
کورتیکواستروئیدها در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها تجویز می‌شوند:
۱. بیماری‌های خودایمنی و التهابی:
-
لوپوس (SLE)
-
کولیت اولسراتیو، بیماری کرون
-
واسکولیت‌ها
۲. بیماری‌های آلرژیک و تنفسی:
-
آسم متوسط تا شدید
-
آلرژی فصلی و کهیر مزمن
-
آنافیلاکسی (به‌همراه درمان کمکی)
۳. بیماری‌های پوستی و چشمی:
-
اگزما، پسوریازیس، درماتیت تماسی
-
یووئیت، التهاب قرنیه
کاربردهای خاص:
-
پیشگیری از رد پیوند عضو
-
درمان برخی سرطان‌ها (مانند لوسمی، لنفوم)
-
درمان نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون یا شوک آدرنال)
اشکال دارویی کورتون‌ها
کورتون‌ها در قالب‌های مختلف برای شرایط متفاوت استفاده می‌شوند:
-
خوراکی (مثل پردنیزولون، دگزامتازون)
-
تزریقی (عضلانی یا وریدی)
-
استنشاقی (مانند بودزوناید، فلوتیکازون برای آسم)
-
موضعی (پماد یا کرم برای پوست)
-
چشمی یا گوشی (قطره ضدالتهاب)
عوارض جانبی کورتون‌ها
مصرف کوتاه‌مدت معمولاً بی‌خطر است، اما مصرف بلندمدت یا با دوز بالا ممکن است عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:
عوارض عمومی:
-
افزایش قند خون یا تشدید دیابت
-
افزایش وزن و تجمع چربی در صورت و شکم
-
پوکی استخوان
-
ضعف ایمنی و افزایش خطر عفونت
-
نازک‌شدن پوست، کبودی
-
تغییرات خلقی (اضطراب، بی‌خوابی، بی‌قراری)
عوارض موضعی و استنشاقی:
-
تحریک پوست در محل استفاده
-
خشکی دهان، برفک دهانی
-
تحریک گلو یا سرفه در اسپری‌های تنفسی
نکات مهم در مصرف کورتون‌ها
برای استفاده ایمن از کورتیکواستروئیدها، رعایت نکات زیر ضروری است:
-
قطع ناگهانی ممنوع: کاهش دوز باید تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود.
-
اگر دچار دیابت، زخم معده یا پوکی استخوان هستید، پزشک را مطلع کنید.
-
در صورت بروز تب یا علائم عفونت، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
-
مصرف کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری از پوکی استخوان توصیه می‌شود.
-
از خوددرمانی یا مصرف بدون نسخه داروهای کورتونی اجتناب کنید.
پرسش‌های رایج
آیا کورتون‌ها همان استروئیدهای بدنسازی هستند؟
خیر. کورتیکواستروئیدها با استروئیدهای آنابولیک که برای عضله‌سازی استفاده می‌شوند، تفاوت دارند.
آیا کورتون باعث افزایش وزن می‌شود؟
بله. مصرف بلندمدت ممکن است باعث افزایش اشتها، احتباس آب و چربی‌سازی شود.
آیا می‌توان کورتون را بدون نسخه پزشک مصرف کرد؟
خیر. استفاده خودسرانه می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.
جمع‌بندی
کورتون‌ها داروهایی مؤثر در کنترل التهاب و تعدیل سیستم ایمنی هستند که در درمان بسیاری از بیماری‌های مزمن کاربرد دارند. با این حال، مصرف نادرست آن‌ها می‌تواند منجر به عوارض متابولیک، استخوانی، پوستی و روانی شود. استفاده‌ی صحیح، با حداقل دوز مؤثر و تحت نظارت پزشک، بهترین راه برای بهره‌بردن از فواید این داروها بدون مواجهه با خطراتشان است.
منابع :
LabTestsOnline – Corticosteroid Monitoring
No. 94
۰۴/۰۴
