گیرنده‌های هورمونی استروژن (Estrogen Receptor – ER) و پروژسترون (Progesterone Receptor – PR) پروتئین‌هایی هستند که در سطح یا داخل سلول‌های برخی بافت‌ها، به‌ویژه بافت پستان، یافت می‌شوند. وجود یا عدم وجود این گیرنده‌ها نقش مهمی در تعیین رشد تومور و واکنش آن به درمان‌های هورمونی دارد. آزمایش اندازه‌گیری ER و PR یکی از ارکان اصلی ارزیابی سرطان پستان به شمار می‌رود و به‌طور مستقیم بر انتخاب روش درمانی و پیش‌آگهی بیمار اثر می‌گذارد.
گیرنده ER و PR چیست؟
- گیرنده استروژن (ER): پروتئینی که با اتصال استروژن، رشد و تقسیم سلول را تحریک می‌کند.
- گیرنده پروژسترون (PR): پروتئینی که تحت تأثیر هورمون پروژسترون، رشد سلول را تنظیم می‌کند و اغلب در تومورهای ER مثبت نیز وجود دارد.
– وقتی یک تومور پستان ER یا PR مثبت باشد، هورمون‌های زنانه می‌توانند سوخت لازم برای رشد آن را فراهم کنند.
اهمیت بالینی آزمایش ER و PR در سرطان پستان
– تعیین حساسیت تومور به درمان هورمونی مانند تاموکسیفن یا مهارکننده‌های آروماتاز
– تخمین بهتر پیش‌آگهی بیماری؛ تومورهای ER/PR مثبت معمولاً آهسته‌تر رشد می‌کنند و پاسخ بهتری به درمان دارند
– کمک به تصمیم‌گیری در مورد لزوم شیمی‌درمانی یا تأکید بر هورمون‌درمانی
نحوه انجام آزمایش ER و PR
– نمونه‌برداری از تومور (بیوپسی یا جراحی) و ارسال به آزمایشگاه پاتولوژی
– استفاده از روش ایمونوهیستوشیمی (IHC) برای شناسایی و اندازه‌گیری گیرنده‌ها در سلول
– نتایج به صورت درصد سلول‌های مثبت و شدت رنگ‌آمیزی گزارش می‌شود
تفسیر نتایج
مثبت: اگر درصد قابل توجهی از سلول‌های تومور حاوی گیرنده‌ها باشد (مثلاً بیش از ۱٪ بر اساس معیارهای رایج)، تومور به هورمون‌درمانی پاسخ‌گو است
منفی: عدم وجود گیرنده یا درصد بسیار کم؛ در این حالت هورمون‌درمانی معمولاً مؤثر نیست
– تومور ممکن است ER مثبت و PR منفی یا برعکس باشد که همچنان می‌تواند تا حدی به هورمون‌درمانی پاسخ دهد
مزایای شناسایی وضعیت گیرنده‌ها
– اجتناب از درمان‌های غیرضروری و پرعارضه
– افزایش شانس پاسخ موفقیت‌آمیز به درمان
– امکان طراحی برنامه درمانی شخصی‌سازی‌شده
سؤالات متداول
۱. آیا همه بیماران سرطان پستان باید آزمایش ER و PR بدهند؟
بله، این آزمایش برای تمام بیماران تازه تشخیص داده‌شده الزامی است تا بهترین روش درمانی انتخاب شود.
۲. اگر هر دو گیرنده منفی باشند چه می‌شود؟
معمولاً بیمار به درمان هورمونی پاسخ نمی‌دهد و به گزینه‌های دیگر مثل شیمی‌درمانی یا درمان‌های هدفمند نیاز دارد.
۳. آیا نتایج ER/PR در طول زمان تغییر می‌کند؟
بله، در برخی موارد تومور در عود یا پیشرفت بیماری ممکن است وضعیت گیرنده‌اش تغییر کند، که نیازمند آزمایش مجدد است.
جمع‌بندی
گیرنده‌های استروژن و پروژسترون تست های ضروری برای شناسایی و درمان سرطان پستان هستند. دانستن وضعیت این گیرنده‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا درمانی هدفمند، مؤثر و با عوارض کمتر برای بیمار طراحی کنند.
منابع:
– [Mayo Clinic – Breast cancer hormone receptor tests]
– [Cleveland Clinic – Understanding ER and PR in breast cancer]
No.79
۰۴/۰۶
