پتشیا (Petechiae) به لکه‌های ریز قرمز یا بنفش‌رنگی گفته می‌شود که معمولاً روی پوست یا غشاهای مخاطی دیده می‌شوند. این نقاط کوچک که معمولاً کمتر از ۳ میلی‌متر قطر دارند، به دلیل پارگی مویرگ‌های خونی و نشت خون به بافت اطراف ایجاد می‌شوند. برخلاف تصور رایج، این لکه‌های ریز می‌توانند نشانه‌ای از بیماری‌های بسیار جدی مانند عفونت‌های خطرناک، سرطان‌های خونی، اختلالات ایمنی یا کمبودهای تغذیه‌ای باشند.
چرا پتشیا اهمیت دارد؟
در بسیاری از موارد، اولین علامت هشداردهنده یک بیماری سیستمیک میباشد. حضور آن به‌خصوص اگر با علائمی مانند تب، ضعف، یا تغییرات عصبی همراه باشد، می‌تواند نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی مانند مننگوکوکسمی یا پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP) باشد. همچنین گاهی علت آن ساده‌تر است؛ مثلاً سرفه شدید یا فشار مکانیکی روی پوست.
علت‌های شایع پتشیا چیست؟
۱. عفونت‌ها
بعضی از ویروس‌ها مثل سیتومگالوویروس (CMV) یا ویروس هانتا از طریق آسیب به دیواره رگ‌ها یا ایجاد طوفان سایتوکاینی باعث بروز پتشیا می‌شوند. همچنین در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ هم در مواردی دیده شده است.
عفونت‌های باکتریایی مثل مننژیت یا اندوکاردیت هم می‌توانند با پتشیا همراه باشند.
۲. سرطان‌ها و بیماری‌های خونی
در انواع لوسمی و سندرم‌های میلودیسپلاستیک، به علت کاهش تولید پلاکت یا اختلال در عملکرد آن‌ها، پتشیا از علائم شایع است. در بیماری‌هایی مثل ITP یا TTP که پلاکت‌ها تخریب می‌شوند، پتشیا زمانی دیده می‌شود که سطح پلاکت به زیر ۳۰ هزار برسد.
۳. اختلالات خودایمنی و واسکولیت
در بیماری‌هایی مثل واسکولیت IgA یا کریوگلوبولینمیا، سیستم ایمنی به عروق آسیب می‌زند و این مسئله خود را به صورت پتشیا نشان می‌دهد. همچنین در سندرم اهلرز-دانلوس نوع عروقی نیز به دلیل ضعف بافت پیوندی دیواره رگ‌ها، پوست دچار پتشیا می‌شود.
۴. کمبود ویتامین‌ها
کمبود ویتامین C (اسکوربوت) و ویتامین K می‌تواند باعث کاهش استحکام دیواره عروق یا اختلال در انعقاد خون شود که نتیجه آن ایجاد پتشیاست.
۵. داروها و آسیب‌های فیزیکی
مصرف برخی داروها مثل هپارین یا والپروئیک‌اسید ممکن است منجر به کاهش پلاکت یا سرکوب مغز استخوان شود. همچنین فشارهای مکانیکی مانند عطسه، سرفه یا بستن طولانی‌مدت تورنیکه می‌تواند باعث پتشیا شود.
چگونه پتشیا را تشخیص می‌دهند؟
پزشک برای تشخیص دقیق علت پتشیا ممکن است آزمایش‌هایی مانند شمارش پلاکت، بررسی انعقاد خون (D-dimer)، اسمیر خون محیطی، PCR ویروسی و در برخی موارد آزمایش‌های ژنتیکی را درخواست کند.
نشانگرهای نوین مثل شاخص پلاکت نابالغ (IPF) نیز کمک می‌کنند تا مشخص شود آیا مشکل از تولید پلاکت است یا تخریب آن.
چه زمانی باید نگران باشیم؟
اگر پتشیا همراه با تب، گیجی، کاهش سطح هوشیاری، سردرد شدید یا درد مفاصل باشد، فوراً باید به پزشک مراجعه کرد. این نشانه‌ها می‌توانند خبر از یک بیماری تهدیدکننده جان بدهند. از طرفی اگر پتشیا تنها در نواحی تحت فشار (مثلاً پایین پاها یا زیر تورنیکه) دیده شود و علامت دیگری وجود نداشته باشد، احتمال علت مکانیکی بیشتر است.
جمع‌بندی
پتشیا صرفاً یک لکه‌ی ساده نیست. این علامت کوچک می‌تواند دریچه‌ای به روی تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی جدی باشد. هرچند ممکن است گاهی علت آن بی‌خطر باشد، اما در بسیاری موارد یک هشدار جدی از درون بدن است. اگر این علامت را مشاهده کردید، مخصوصاً اگر با علائم سیستمیک همراه بود، بهترین کار مراجعه سریع به پزشک و انجام بررسی‌های کامل است.
منبع: