بوتولیسم یکی از مرموزترین و خطرناک‌ترین بیماری‌های عفونی دستگاه عصبی است که در اثر سم تولیدشده توسط باکتری Clostridium botulinum ایجاد می‌شود. این سم قوی‌ترین نوروتوکسین شناخته‌شده در طبیعت است و با فلج عضلانی پیشرونده، می‌تواند به سرعت عملکرد تنفسی فرد را مختل کند. هرچند بوتولیسم نادر است، اما به دلیل ماهیت شدید علائم و خطر مرگ، نیازمند تشخیص فوری و مراقبت پزشکی دقیق است.
سم بوتولینوم چگونه باعث فلج می‌شود؟
مکانیسم اثر این سم پیچیده است . سم بوتولینوم با مداخله در انتقال پیام‌های عصبی، از آزاد شدن استیل‌کولین در محل اتصال عصب و عضله جلوگیری می‌کند.
این فرآیند موجب بروز فلجی شده که ابتدا از عضلات چشم، صورت و بلع آغاز و به‌تدریج به سمت اندام‌ها و دستگاه تنفس گسترش می‌یابد.
راه‌های انتقال بیماری بوتولیسم
بوتولیسم غذایی: بیشتر نوزادان زیر یک سال به این نوع مبتلا می‌شوند. وقتی آن‌ها عسل آلوده به اسپورهای باکتری مصرف می‌کنند، دستگاه گوارش نابالغشان نمی‌تواند از رشد این اسپورها جلوگیری کند. در نتیجه، باکتری در روده فعال می‌شود و سم خطرناکی تولید می‌کند.
بوتولیسم نوزادان: این نوع نیز نوزادان زیر یک سال را درگیر می‌کند. مصرف عسل آلوده، رشد باکتری را در روده نوزاد تسهیل کرده و به تولید سم می‌انجامد.
بوتولیسم زخم: در این حالت، اسپورهای باکتری وارد زخم‌های عمیق یا آلوده می‌شوند و در محیط بی‌هوازی رشد می‌کنند و سم می‌سازند. مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی، به‌ویژه افرادی که از هروئین سیاه (black tar heroin) استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض این نوع قرار دارند.
بوتولیسم یاتروژنیک: این نوع نادر زمانی رخ می‌دهد که تزریق درمانی یا زیبایی سم بوتولینوم (مانند بوتاکس) بیش‌ازحد یا به‌صورت نادرست انجام شود. پزشکان باید در تعیین دوز و محل تزریق نهایت دقت را به خرج دهند.
علائم بالینی و تشخیص بیماری
فلج پیشرونده، قرینه و نزولی بدون تب یا اختلال حسی، نشانه شاخص این بیماری است. علائم اولیه شامل افتادگی پلک، تاری دید، دوبینی، دشواری در بلع و صحبت‌کردن است. در نوزادان، یبوست، شلی عضلات و گریه ضعیف از علائم هشداردهنده محسوب می‌شوند.
برای تشخیص، پزشکان از ترکیب ارزیابی بالینی، آزمایش‌های تخصصی مانند mouse bioassay و الکترومیوگرافی استفاده می‌کنند. تمایز بوتولیسم از بیماری‌هایی مانند میاستنی گراویس و سندرم گیلن‌باره در مراحل اولیه اهمیت زیادی دارد.
درمان فوری؛ کلید بقا
پادزهر بوتولیسم در صورت تجویز طی ۴۸ ساعت اول، به‌طور قابل‌توجهی مرگ‌ومیر را کاهش می‌دهد. درمان حمایتی شامل تهویه مکانیکی، تغذیه از راه لوله و مراقبت‌های ویژه برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها ضروری است. در نوزادان، تجویز ایمونوگلوبولین تخصصی (BabyBIG) اثربخش‌ترین روش درمانی است.
پیشگیری بهتر از درمان
-
اجتناب از عسل برای نوزادان
والدین نباید به هیچ‌وجه به نوزادان زیر ۱۲ ماه عسل بدهند. -
رعایت دمای کنسرو خانگی
هنگام کنسرو کردن مواد غذایی، باید دمای داخلی ظرف‌ها حداقل ۱۱۶ درجه سانتی‌گراد برسد تا اسپورهای باکتری نابود شوند. -
مراجعه‌ی سریع به پزشک برای زخم‌های عمیق
افراد با زخم‌های آلوده یا مصرف‌کنندگان مواد تزریقی فوراً باید به مرکز درمانی مراجعه کنند. -
گزارش علائم مشکوک
خانواده‌ها و کادر درمان باید در مواجهه با هر علامت مشکوک، بدون تأخیر آن را به مراکز بهداشتی اطلاع دهند.
سخن پایانی
بوتولیسم بیماری‌ای نادر اما بسیار خطرناک است که نیازمند همکاری بین تیم‌های پزشکی، خانواده‌ها و مسئولان بهداشت عمومی است. با رعایت اصول ایمنی غذایی، آگاهی‌رسانی مناسب، و تقویت سیستم‌های مراقبت، می‌توان از بسیاری از موارد این بیماری مرگبار پیشگیری کرد.
منبع:
No. 47
۰۴/۰۲