سنگ مثانه، توده‌های سخت و متراکم از مواد معدنی هستند که زمانی در مثانه تشکیل می‌شوند که ادرار به‌طور کامل تخلیه نمی‌شود و مواد معدنی در محیط غلیظ‌شده ادرار، کریستالیزه شده و به هم می‌چسبند. این مشکل بیشتر در مردان بالای ۵۰ سال شایع است، به‌ویژه زمانی که پروستات بزرگ‌شده مانع تخلیه کامل ادرار می‌شود.
علل ایجاد سنگ مثانه
مهم‌ترین علت، تخلیه ناقص مثانه است؛ شرایطی که ممکن است به‌دلیل بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH)، سکته مغزی، آسیب نخاعی یا ضعف عملکرد عصبی مثانه ایجاد شود. عفونت‌های ادراری، وجود اجسام خارجی مانند سوند یا وسایل پیشگیری از بارداری، و حتی سنگ‌هایی که از کلیه به مثانه مهاجرت کرده‌اند نیز می‌توانند نقش داشته باشند. عوامل مستعدکننده شامل کم‌آبی بدن، وجود دیورتیکول مثانه، افتادگی مثانه در زنان (سیستوسل)، جراحی‌های افزایش حجم مثانه و مثانه نوروژنیک هستند.
علائم سنگ مثانه
علائم بسته به اندازه و محل سنگ متغیر است. سنگ‌های کوچک ممکن است بدون علامت دفع شوند، اما سنگ‌های بزرگ‌تر معمولاً علائم آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کنند. مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- درد در ناحیه تحتانی شکم یا اطراف آلت تناسلی
- سوزش یا درد هنگام ادرار
- تکرر ادرار به‌ویژه در شب (شب‌ادراری)
- دشواری در شروع یا توقف جریان ادرار
- وجود خون در ادرار (هماچوری)
- تیره یا کدر بودن رنگ ادرار
- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری
- در کودکان: شب‌ادراری یا نعوظ دردناک و مداوم (پریاپیسم)
روش‌های تشخیص
تشخیص معمولاً با بررسی علائم و شرح حال پزشکی آغاز می‌شود. تست‌های کمکی شامل موارد زیر هستند:
- آزمایش ادرار: بررسی وجود خون، عفونت یا کریستال‌های معدنی
- تصویربرداری:
- سی‌تی‌اسکن (CT): دقیق‌ترین روش برای شناسایی حتی سنگ‌های کوچک
- سونوگرافی: برای مشاهده غیرتهاجمی سنگ‌ها
- عکس ساده شکم (X-ray): اگرچه همه سنگ‌ها در آن دیده نمی‌شوند
- سیستوسکوپی: بررسی مستقیم مثانه با لوله‌ای نازک و انعطاف‌پذیر
- آزمایش خون: برای ارزیابی عملکرد کلیه و بررسی عوامل زمینه‌ای
درمان سنگ مثانه
انتخاب روش درمان بستگی به اندازه و علائم سنگ دارد:
- سنگ‌های کوچک: در مواردی با افزایش مصرف مایعات ممکن است خودبه‌خود دفع شوند.
- سنگ‌های بزرگ: معمولاً نیاز به مداخله پزشکی دارند. روش‌ها شامل:
- سیستولیتولاپاکسی: استفاده از دستگاهی به‌نام سیستوسکوپ برای خرد کردن سنگ‌ها با لیزر یا امواج اولتراسونیک و شست‌وشوی آن‌ها
- جراحی باز: برای سنگ‌های بسیار بزرگ یا در صورت نیاز به اصلاح هم‌زمان پروستات
- دارودرمانی: در برخی موارد برای درمان عفونت‌ها یا کمک به دفع سنگ‌ها
- حل‌کردن سنگ‌ها: فقط در موارد خاص مانند سنگ‌های اسیداوریکی و بسیار کند
پیشگیری از تشکیل سنگ مثانه
برای جلوگیری از عود مجدد سنگ مثانه، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- نوشیدن آب کافی (۲ تا ۳ لیتر در روز)
- تخلیه منظم مثانه و استفاده از تکنیک «دو بار ادرار کردن»
- اجتناب از یبوست مزمن
- درمان مشکلات زمینه‌ای مثل پروستات بزرگ‌شده
- پرهیز از مصرف زیاد نمک و قند (فست‌فود، گوشت‌های فراوری‌شده، نوشابه‌ها)
عوارض احتمالی و پیش‌آگهی
اگر سنگ‌ها درمان نشوند، ممکن است باعث عفونت‌های مکرر ادراری، آسیب به کلیه‌ها، انسداد جریان ادرار و عوارض خاصی در کودکان شوند. در صورت درمان به‌موقع، پیش‌آگهی این بیماری بسیار خوب است، اما در افراد با بیماری‌های زمینه‌ای نیاز به مراقبت و پیگیری مداوم وجود دارد.
جمع‌بندی
سنگ‌های مثانه یکی از مشکلات شایع اورولوژی هستند که عمدتاً در مردان میانسال و سالمند بروز می‌کنند. اگر علائمی مانند درد هنگام ادرار، وجود خون در ادرار یا تکرر ادرار را تجربه می‌کنید، لازم است با پزشک مشورت نمایید. درمان بر اساس اندازه و علت سنگ متفاوت است و ممکن است از توصیه‌های ساده تا جراحی پیش برود. با رعایت اصول پیشگیری، می‌توان از عود مجدد این عارضه جلوگیری کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
منابع:
No. 50
۰۴/۰۲