دیابتیک کتواسیدوز یا DKA یکی از خطرناک‌ترین عوارض دیابت است که می‌تواند در صورت عدم تشخیص و درمان سریع، منجر به مرگ شود. این اختلال بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع یک دیده می‌شود، اما بیماران دیابت نوع دو نیز در برخی شرایط در معرض آن هستند. در سال‌های اخیر با پیشرفت در روش‌های درمانی، نرخ بقای بیماران به بیش از ۹۵ درصد رسیده، با این حال، خطراتی مانند ادم مغزی، نارسایی چندعضوی و حتی مرگ، به‌ویژه در سالمندان، همچنان پابرجاست.
مکانیسم بروز DKA: بدن چگونه از کنترل خارج می‌شود؟
پاتوفیزیولوژی DKA به دلیل کمبود شدید انسولین و افزایش هورمون‌های ضداسترس مانند گلوکاگون و اپی‌نفرین است. این وضعیت باعث تجزیه چربی‌ها و تولید اسیدهای چرب آزاد می‌شود که در کبد به اجسام کتونی تبدیل شده و در نهایت منجر به اسیدوز متابولیک می‌شود. در این شرایط، بدن دیگر قادر به استفاده مؤثر از گلوکز نیست و به سرعت وارد بحران می‌شود.
علائم هشداردهنده: چه زمانی باید نگران شویم؟
کتواسیدوز (DKA) معمولاً ظرف یک روز خود را نشان می‌دهد. شایع‌ترین علائم شامل تکرر ادرار، عطش شدید، تهوع، استفراغ، درد شکمی، تنفس عمیق و کند (تنفس کوشمال) و بوی میوه‌ای نفس است. در موارد شدید، بیماران ممکن است دچار گیجی یا حتی کما شوند.
معیارهای تشخیص
برای تشخیص DKA، پزشکان به سه شاخص کلیدی توجه می‌کنند:
- قند خون بالا (معمولاً بالاتر از ۲۰۰ میلی‌گرم/دسی‌لیتر)
- وجود کتون‌ها در خون یا ادرار
- اسیدوز متابولیک (pH پایین‌تر از ۷.۳ یا بی‌کربنات زیر ۱۵)
نوع جدیدی از DKA به نام “ایوگلیسمیک DKA” نیز شناخته شده که با قند خون طبیعی رخ می‌دهد و بیشتر در مصرف‌کنندگان داروهای SGLT2 دیده می‌شود.
درمان کتواسیدوز (DKA): سه‌گانه نجات‌بخش
درمان استاندارد DKA شامل موارد زیر است:
- احیای مایعات با سرم نمکی برای جبران دهیدراسیون و کاهش سطح قند خون
- تزریق انسولین برای متوقف‌کردن تولید کتونی
- تنظیم الکترولیت‌ها به‌ویژه پتاسیم برای پیشگیری از آریتمی
در موارد شدید، ممکن است نیاز به تجویز بی‌کربنات وجود داشته باشد، اما تنها در شرایطی که pH بسیار پایین باشد یا وضعیت همودینامیک بیمار ناپایدار شود.
چه چیزی کتواسیدوز (DKA) را تحریک می‌کند؟
از عوامل شایع بروز کتواسیدوز (DKA) می‌توان به عفونت‌ها (مانند COVID-19)، قطع ناگهانی انسولین، شروع جدید دیابت و مصرف برخی داروها اشاره کرد. در برخی موارد، عامل زمینه‌ای مشخص نیست و نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.
عوارض احتمالی درمان
برخی بیماران ممکن است در حین درمان دچار هیپوکالمی، اسیدوز هایپرکلرومیک یا حتی ادم مغزی شوند؛ به‌ویژه اگر کاهش قند خون بیش از حد سریع باشد یا مایعات بیش از حد تجویز شوند. پایش دقیق سطح الکترولیت‌ها و تنظیم سرعت درمان، برای پیشگیری از این عوارض ضروری است.
آینده درمان کتواسیدوز (DKA)
تحقیقات اخیر به‌سمت بهبود مدیریت DKA از طریق روش‌های نوین مانند:
- استفاده از بتاهیدروکسی‌بوتیرات سرم به‌جای بررسی کتون ادرار
- پروتکل‌های انتقال هوشمند از انسولین وریدی به زیرجلدی
- توسعه سیستم‌های پانکراس مصنوعی برای کنترل دقیق‌تر سطح انسولین
- و حتی درمان‌های ضدالتهابی هدفمند پیش می‌روند.
جمع‌بندی
دیابتیک کتواسیدوز علی‌رغم شدت و پیچیدگی آن، با تشخیص زودهنگام، درمان هدفمند و آگاهی بیماران کاملاً قابل کنترل است. اجرای پروتکل‌های درمانی مبتنی بر شواهد، پایش دقیق و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، راهکارهایی کلیدی برای کاهش مرگ‌ومیر و بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی محسوب می‌شوند.
منبع:
No. 53
۰۴/۰۲