ناباروری در مردان یکی از عوامل مهم در ناتوانی زوج‌ها برای فرزندآوری است و طبق آمارها، در بیش از ۴۰٪ موارد، نقش اصلی یا همراه دارد. تشخیص زودهنگام علت ناباروری، کلید موفقیت در درمان است. برای این منظور، پزشکان مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و ارزیابی‌های مرحله‌ای را انجام می‌دهند تا وضعیت باروری مرد را از لحاظ فیزیکی، هورمونی و ژنتیکی بررسی کنند.
علل رایج ناباروری در مردان
ناباروری مردانه ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند. از جمله:
-
کاهش کیفیت یا تعداد اسپرم به دلایلی مانند عفونت، واریکوسل یا مشکلات ژنتیکی
-
انسداد مجاری تولید یا خروج اسپرم
-
اختلالات هورمونی مانند کاهش سطح FSH یا تستوسترون
-
عوامل ژنتیکی مانند سندرم کلاین‌فلتر یا حذف‌های Y کروموزوم
-
سبک زندگی ناسالم شامل سیگار، استرس مزمن، چاقی یا تماس با سموم محیطی
-
اختلال در عملکرد جنسی مانند انزال معکوس یا اختلال نعوظ
مراحل اصلی ارزیابی ناباروری در مردان
۱. معاینه بالینی و بررسی سوابق پزشکی
در نخستین مرحله، پزشک درباره سابقه خانوادگی، روابط جنسی، داروهای مصرفی، جراحی‌های قبلی، و بیماری‌های مزمن سؤال می‌کند. سپس معاینه فیزیکی برای بررسی وضعیت بیضه‌ها، مجاری انزالی و نشانه‌های هورمونی انجام می‌شود.
۲. آنالیز مایع منی (Semen Analysis)
این آزمایش پایه‌ای‌ترین ابزار برای بررسی وضعیت اسپرم است. در این تست، پارامترهای زیر بررسی می‌شوند:
| شاخص | محدوده نرمال |
|---|---|
| تعداد اسپرم | حداقل ۱۵ میلیون در هر میلی‌لیتر |
| تحرک اسپرم | حداقل ۴۰٪ با حرکت فعال |
| مرفولوژی (شکل نرمال) | حداقل ۴٪ با فرم طبیعی |
| حجم منی | حداقل ۱.۵ میلی‌لیتر |
| زمان مایع‌سازی | کمتر از ۳۰ دقیقه |
| pH منی | بین ۷.۲ تا ۸ |
برای دقت بیشتر، این تست معمولاً دو یا سه بار در فاصله زمانی دو هفته‌ای تکرار می‌شود.
۳. آزمایش‌های هورمونی
هورمون‌هایی مانند FSH، LH، تستوسترون کل و آزاد، پرولاکتین و هورمون‌های تیروئیدی (TSH، T4) بررسی می‌شوند. اختلال در این هورمون‌ها ممکن است نشان‌دهنده نقص در عملکرد بیضه‌ها، غده هیپوفیز یا سایر نهادهای مرتبط باشد.
۴. بررسی‌های ژنتیکی
در مردانی که اسپرم بسیار کمی دارند یا اصلاً اسپرم در مایع منی آن‌ها دیده نمی‌شود (آزواسپرمی)، پزشک ممکن است آزمایش‌های ژنتیکی برای بررسی سندرم‌های مادرزادی یا حذف ژن‌های مرتبط با تولید اسپرم تجویز کند.
۵. تصویربرداری و معاینات تکمیلی
-
سونوگرافی بیضه برای بررسی واریکوسل، توده یا ساختار غیرطبیعی
-
سونوگرافی ترانس‌رکتال (TRUS) برای ارزیابی انسداد مجاری
-
در موارد خاص، MRI یا وازوگرافی برای بررسی دقیق‌تر ساختار دستگاه تناسلی استفاده می‌شود
راهکارهای درمانی پس از تشخیص
درمان ناباروری مردانه بسته به علت، می‌تواند شامل گزینه‌های زیر باشد:
-
اصلاح سبک زندگی: ورزش، تغذیه سالم، ترک سیگار و کاهش استرس
-
درمان دارویی برای اصلاح اختلالات هورمونی یا عفونت
-
جراحی: مانند برداشتن واریکوسل یا اصلاح انسداد مجاری اسپرم
-
استخراج اسپرم از بیضه و استفاده در روش‌های کمک‌باروری (ICSI)
-
استفاده از روش‌های پیشرفته مانند IVF یا در برخی موارد استفاده از اسپرم اهدایی
جمع‌بندی
ناباروری مردانه اغلب قابل شناسایی و درمان است. مهم‌ترین نکته، پیگیری زودهنگام و مشاوره با پزشک متخصص است. ترکیب آزمایش اسپرم، ارزیابی هورمونی، بررسی ساختاری و ژنتیکی می‌تواند تصویری کامل از وضعیت باروری مرد ارائه دهد و راه را برای درمان مؤثر باز کند.
منابع :
Mayo Clinic – Male Infertility Diagnosis
No. 100
۰۴/۰۲