آزمایش اعتیاد (Drug Test) یکی از روش‌های مهم و قابل اعتماد برای شناسایی مصرف مواد مخدر و روان‌گردان در بدن است. این آزمایش می‌تواند وجود و نوع ماده مصرف‌شده را از طریق نمونه‌هایی مانند ادرار، خون، بزاق، مو یا عرق بررسی کند. امروزه تست اعتیاد در موقعیت‌هایی چون پیش از ازدواج، استخدام، رسیدگی قضایی، درمان اعتیاد و ورزش حرفه‌ای به‌صورت گسترده انجام می‌شود.
چه موادی در آزمایش اعتیاد قابل شناسایی هستند؟
تست اعتیاد بسته به روش اجرا، می‌تواند طیف متنوعی از مواد را شناسایی کند. رایج‌ترین موادی که توسط این آزمایش‌ها قابل تشخیص هستند عبارت‌اند از:
-
مشتقات تریاک: مورفین، کدئین، هروئین
-
مواد محرک: مت‌آمفتامین (شیشه)، آمفتامین، اکستازی (MDMA)
-
حشیش (THC): ماده فعال در ماری‌جوانا
-
داروهای آرام‌بخش: بنزودیازپین‌ها (دیازپام، آلپرازولام)، باربیتورات‌ها
-
مسکن‌های قوی: ترامادول، متادون، بوپرنورفین
-
برخی تست‌ها حتی قادر به تشخیص نیکوتین (مصرف سیگار) نیز هستند.
انواع روش‌های انجام آزمایش اعتیاد
-
آزمایش ادرار (Urine Test): رایج‌ترین روش؛ اقتصادی و سریع، قابل اجرا برای اکثر مواد در بازه چند روزه.
-
آزمایش خون (Blood Test): دقیق‌ترین روش برای شناسایی مصرف اخیر، مناسب برای موارد اورژانسی و قانونی.
-
آزمایش بزاق (Saliva Test): غیرتهاجمی و سریع؛ مصرف طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت اخیر را مشخص می‌کند.
-
آزمایش مو (Hair Test): بررسی سابقه مصرف در ۹۰ روز گذشته؛ بسیار دقیق و غیرقابل دستکاری.
-
آزمایش عرق (Sweat Patch): از برچسب پوستی استفاده می‌شود؛ کاربرد در نظارت‌های درمانی.
-
آزمایش تنفس (Breathalyzer): ویژه الکل؛ برای بررسی فوری در کنترل رانندگی یا محیط‌های قانونی.
جدول ماندگاری مواد مخدر در ادرار
| ماده | مدت ماندگاری در ادرار |
|---|---|
| حشیش (THC) | ۳ تا ۳۰ روز (بسته به دفعات مصرف) |
| شیشه / آمفتامین | ۲ تا ۵ روز |
| تریاک / هروئین | ۲ تا ۷ روز |
| متادون | ۷ تا ۱۰ روز |
| بنزودیازپین‌ها | ۳ تا ۳۰ روز (بسته به نوع دارو) |
| الکل | تا ۲۴ ساعت |
تفسیر نتایج آزمایش اعتیاد چگونه انجام می‌شود؟
نتیجه تست‌های اعتیاد معمولاً به‌صورت مثبت (Positive) یا منفی (Negative) گزارش می‌شود:
-
نتیجه منفی: ماده مخدر شناسایی نشده یا کمتر از آستانه استاندارد است.
-
نتیجه مثبت: وجود ماده به میزانی بالاتر از حد مجاز تأیید شده است.
برای افزایش اطمینان، در صورت مثبت بودن اولیه، از روش‌های تأییدی مانند GC-MS (طیف‌سنجی جرمی) یا LC-MS استفاده می‌شود.
چه کسانی باید تست اعتیاد بدهند؟
-
پیش از ازدواج: در برخی کشورها (از جمله ایران)، ارائه گواهی عدم اعتیاد برای ثبت ازدواج الزامی است.
-
استخدام در مشاغل حساس: رانندگان، کادر درمان، پرسنل نظامی و امنیتی نیاز به تأیید عدم اعتیاد دارند.
-
درمان اعتیاد: افراد در حال ترک مواد، به‌صورت دوره‌ای پایش می‌شوند.
-
دعاوی حقوقی و کیفری: دادگاه ممکن است برای حضانت فرزند، تصادف یا جرایم مرتبط با مواد، آزمایش اعتیاد را الزامی کند.
آیا می‌توان نتیجه آزمایش اعتیاد را دستکاری کرد؟
گرچه برخی روش‌ها مانند نوشیدن آب زیاد، مصرف زغال فعال یا استفاده از ادرار مصنوعی تبلیغ می‌شوند، اما آزمایشگاه‌های معتبر به‌راحتی قادر به شناسایی این تلاش‌ها هستند. نتایج مشکوک معمولاً با برچسب “غیرقابل اعتماد” یا “رد شده” گزارش می‌شوند و ممکن است به پیگیری قانونی منجر شود.
نتیجه‌گیری نهایی
تست اعتیاد یکی از ابزارهای حیاتی در سیستم‌های سلامت، عدالت، و منابع انسانی است. انتخاب نوع آزمایش باید با توجه به هدف، نوع ماده موردنظر و بازه زمانی مصرف انجام شود. روش‌های مدرن مانند تست مو، بزاق یا عرق، دسترسی به اطلاعات دقیق‌تری را ممکن ساخته‌اند و در کنار آن، اهمیت تفسیر حرفه‌ای و اخلاقی نتایج بیش از گذشته احساس می‌شود.
در دنیای امروز که سوءمصرف مواد یکی از چالش‌های مهم سلامت عمومی است، آگاهی درباره انواع روش‌های تست، محدودیت‌ها، و دقت علمی این آزمایش‌ها، می‌تواند راهنمایی مؤثر برای تصمیم‌گیرندگان، خانواده‌ها و کادر درمان باشد.
منابع:
LabTestsOnline – Drug Testing Overview
Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA)
UpToDate – Clinical Use of Drug Screening
No. 118
۰۴/۰۲