ورم پا، قوزک یا ساق پا یکی از شکایات رایج در طب عمومی و تخصصی است. این حالت که از تجمع غیرطبیعی مایع در فضای بین‌سلولی ناشی می‌شود، می‌تواند خفیف و موقتی یا مزمن و خطرناک باشد. شناخت علل زمینه‌ای و انجام آزمایش‌های تشخیصی مناسب، نقش مهمی در پیشگیری از عوارضی مانند لخته خون یا نارسایی قلبی دارد.
مهم‌ترین علل ورم اندام تحتانی
۱. علل قلبی
-
نارسایی قلبی (CHF): ناتوانی قلب در پمپاژ مؤثر خون موجب تجمع مایع در پاها می‌شود.
-
معمولاً با ورم دوطرفه، تنگی نفس و خستگی همراه است.
۲. علل کلیوی
-
مانند سندرم نفروتیک یا نارسایی کلیه که به‌دلیل دفع ناکافی مایعات یا از دست رفتن پروتئین در ادرار، باعث ورم پاها (معمولاً صبح‌ها) می‌شوند.
۳. علل کبدی
-
سیروز کبدی با کاهش سطح آلبومین خون و افزایش فشار وریدی، باعث ادم پاها و آسیت شکمی می‌شود.
۴. ترومبوز ورید عمقی (DVT)
-
ایجاد لخته خون در ورید عمقی پا که با تورم ناگهانی، یک‌طرفه، درد و حساسیت موضعی همراه است.
-
یک اورژانس پزشکی بالقوه محسوب می‌شود
۵. نارسایی وریدی مزمن
-
ناتوانی دریچه‌های وریدی در بازگشت خون باعث تجمع مزمن خون در ساق پا می‌شود.
-
همراه با تغییر رنگ پوست و احساس سنگینی پا
۶. لنف‌ادم
-
اختلال در تخلیه لنف که به ورم سفت و غیرفشارپذیر منجر می‌شود.
-
ممکن است اولیه (مادرزادی) یا ثانویه (پس از جراحی، رادیوتراپی یا عفونت) باشد.
۷. داروها
-
برخی داروها مانند آملودیپین، NSAIDs، کورتون‌ها، ضدافسردگی‌ها و هورمون‌ها باعث احتباس مایعات می‌شوند.
۸. علل فیزیولوژیک و هورمونی
-
بارداری، سندرم پیش‌قاعدگی (PMS)، یا ایستادن طولانی‌مدت نیز می‌توانند عامل ورم موقت پاها باشند.
آزمایش‌ها و بررسی‌های لازم برای تشخیص علت ورم پا
۱. آزمایش‌های خون
-
CBC: بررسی کم‌خونی یا عفونت
-
BUN، کراتینین، الکترولیت‌ها: ارزیابی عملکرد کلیه
-
آلبومین و پروتئین تام: بررسی سطح پروتئین خون
-
آنزیم‌های کبدی (ALT، AST، ALP، بیلی‌روبین): بررسی عملکرد کبد
-
BNP یا NT-proBNP: در صورت شک به نارسایی قلبی
۲. آزمایش ادرار
-
آلبومینوری و پروتئین ادرار ۲۴ ساعته برای تشخیص سندرم نفروتیک
۳. سونوگرافی داپلر وریدی اندام تحتانی
-
جهت بررسی ترومبوز ورید عمقی (DVT)
۴. اکوکاردیوگرافی
-
بررسی ساختار و عملکرد قلب در بیماران مشکوک به نارسایی قلبی
۵. سونوگرافی شکم
-
ارزیابی وضعیت کبد، کلیه و وجود آسیت
۶. بررسی‌های تکمیلی در صورت نیاز
-
لنفوسینتی‌گرافی در موارد مشکوک به لنف‌ادم
چه زمانی ورم پا نگران‌کننده است؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:
-
شروع ناگهانی ورم، به‌ویژه یک‌طرفه
-
درد و قرمزی موضعی
-
تنگی نفس یا کاهش حجم ادرار
-
سابقه سرطان، جراحی لگن یا بیماری‌های مزمن
پرسش‌های پرتکرار
آیا همیشه ورم پا نشانه بیماری است؟
خیر. گاهی عواملی مانند ایستادن طولانی یا بارداری علت طبیعی دارند، اما در صورت مزمن بودن یا همراهی با علائم دیگر، نیاز به بررسی دارد.
آیا قرص آملودیپین باعث ورم پا می‌شود؟
بله. آملودیپین از دسته داروهای ضدفشار خون است که می‌تواند باعث احتباس مایع در پاها شود.
برای کاهش ورم چه دارویی باید مصرف شود؟
بسته به علت، ممکن است پزشک داروی مدر (ادرارآور) تجویز کند یا داروی مسبب را تغییر دهد. مصرف خودسرانه دارو ممنوع است.
نتیجه‌گیری
ورم اندام تحتانی یک علامت بالینی چندعلتی است که می‌تواند بی‌خطر یا جدی باشد. برای تشخیص دقیق، بررسی سوابق بیمار، علائم همراه و انجام آزمایش‌های تخصصی مانند داپلر، آزمایش خون و تصویربرداری شکمی ضروری است. تشخیص و مداخله به‌موقع می‌تواند از عوارضی مانند DVT، نارسایی قلبی یا نارسایی کلیه پیشگیری کند.
منابع:
LabTestsOnline – Kidney & Liver Tests
No. 44
۰۴/۰۴