داروهای ضدافسردگی در درمان افسردگی، اضطراب، وسواس و بسیاری از اختلالات روان‌پزشکی نقش کلیدی دارند. با این حال، یکی از چالش‌های بالینی کمتر مورد توجه، تأثیر این داروها بر نتایج آزمایش‌های هورمونی است. این تداخلات می‌توانند منجر به تفسیر اشتباه نتایج، تشخیص‌های نادرست یا درمان‌های بی‌مورد شوند.
در این مقاله، به‌صورت جامع به انواع تداخلات داروهای ضدافسردگی با تست‌های هورمونی و نکات بالینی مهم برای مدیریت این موضوع می‌پردازیم.
انواع داروهای ضدافسردگی با پتانسیل تداخل آزمایشگاهی
-
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI): فلوکستین، سرترالین، سیتالوپرام، پاروکستین
-
مهارکننده‌های سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI): ونلافاکسین، دولوکستین
-
ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای (TCA): آمی‌تریپتیلین، ایمی‌پرامین
-
مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز (MAOI): فنلزین، ترانیل‌سیپرومین
-
سایر داروها: بوپروپیون، میرتازاپین، ترازودون، آگوملاتین
تداخلات مهم با آزمایش‌های هورمونی
۱. هورمون تیروئید (TSH، T3، T4)
-
برخی SSRIs (مثل فلوکستین) می‌توانند TSH را کاهش دهند → تشخیص اشتباه هیپرتیروئیدیسم
-
TCAs و MAOIs گاهی باعث افزایش TSH و کاهش T4 می‌شوند → هیپوتیروئیدیسم کاذب
-
افسردگی شدید خود می‌تواند منجر به کاهش TSH و T3 شود (سندرم بیمار غیرتیروئیدی)
۲. پرولاکتین (PRL)
-
افزایش پرولاکتین توسط SSRIs، SNRIs، و TCAs شایع است
-
ممکن است با ترشح شیر، اختلال قاعدگی یا کاهش میل جنسی همراه باشد
-
بالا بودن پرولاکتین در مصرف‌کنندگان این داروها لزوم تفسیر محتاطانه دارد
۳. کورتیزول (هورمون استرس)
-
فلوکستین و ونلافاکسین می‌توانند سطح کورتیزول را افزایش دهند
-
افسردگی مزمن نیز خود عامل افزایش مزمن کورتیزول است
-
توصیه: برای تفسیر صحیح آزمایش کورتیزول خون یا بزاق، وضعیت استرس و داروها لحاظ شود
۴. هورمون رشد (GH) و IGF-1
-
برخی داروهای ضدافسردگی و افسردگی مزمن می‌توانند باعث کاهش ترشح GH شوند
-
نتایج پایین کاذب GH یا IGF-1، بدون علامت واقعی، ممکن است دیده شود
۵. هورمون‌های جنسی (تستوسترون، LH، FSH، استرادیول)
-
SSRIs و TCAs ممکن است باعث کاهش تستوسترون آزاد در مردان شوند
-
عوارض: کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ، کاهش انرژی
-
در زنان: کاهش استرادیول و اختلال در چرخه قاعدگی
نکات مهم برای پزشکان و آزمایشگاه‌ها
- مصرف داروهای روان‌پزشکی حتماً در فرم آزمایش ذکر شود
- در صورت نتایج غیرمنتظره (مثل پرولاکتین بالا)، آزمایش باید تکرار یا با تست مکمل تأیید شود
- قطع ناگهانی داروها ممنوع است؛ تصمیم‌گیری فقط با پزشک
- در آزمایش هورمون‌های جنسی، نمونه‌گیری صبح و ناشتا توصیه می‌شود
پرسش‌های پرتکرار
آیا می‌توان برای آزمایش داروی ضدافسردگی را موقتاً قطع کرد؟
✘ خیر. قطع ناگهانی این داروها می‌تواند خطرناک باشد. فقط پزشک مجاز به تصمیم‌گیری است.
آیا سطح پرولاکتین باید تکرار شود؟
✔ بله. اگر بیمار علامتی ندارد، سطح بالا می‌تواند ناشی از دارو باشد. تکرار تست با فاصله زمانی کمک‌کننده است.
کدام داروهای ضدافسردگی تداخل کمتری با هورمون‌ها دارند؟
می‌توان به میرتازاپین و بوپروپیون اشاره کرد که در مطالعات تداخل کمتری با TSH و پرولاکتین نشان داده‌اند.
جمع‌بندی
تداخل داروهای ضدافسردگی با آزمایش‌های هورمونی، واقعیتی بالینی و قابل مدیریت است.
با اطلاع‌رسانی درست، ذکر مصرف داروها در فرم آزمایش، همکاری بین پزشک و آزمایشگاه، و تفسیر آگاهانه نتایج، می‌توان از تشخیص‌های نادرست و درمان‌های اشتباه جلوگیری کرد.
منابع :
Cleveland Clinic – Psychiatry & Endocrine Interplay
MedlinePlus – SSRIs and Lab Tests
UpToDate – Endocrine Effects of Antidepressants
No. 47
۰۴/۰۴