هموگلوبین جنینی یا HbF (Hemoglobin F) نوعی هموگلوبین است که در دوران جنینی و نوزادی نقش حیاتی در انتقال اکسیژن ایفا می‌کند. این مولکول به‌دلیل تمایل بالاتر به اکسیژن، شرایط رشد جنین را بهینه می‌سازد و پس از تولد، به‌تدریج جای خود را به هموگلوبین بزرگسالان (HbA) می‌دهد. با این حال، بالا بودن سطح HbF در بزرگسالی می‌تواند علامت یک اختلال ژنتیکی یا وضعیت بالینی خاص باشد.
عملکرد HbF در دوران جنینی و نوزادی
-
از دو زنجیره آلفا (α) و دو زنجیره گاما (γ) تشکیل شده است.
-
توانایی بالایی در جذب اکسیژن دارد، به‌ویژه زمانی که اکسیژن خون مادر محدود باشد.
-
پس از تولد، سطح HbF به‌سرعت کاهش یافته و معمولاً تا ۶ ماهگی به کمتر از ۱٪ می‌رسد.
دلایل افزایش HbF در بزرگسالان
به‌طور طبیعی، HbF در بزرگسالان کمتر از ۱٪ است. افزایش آن ممکن است ناشی از:
-
اختلالات ژنتیکی مثل HPFH (پایداری ارثی HbF) یا دلتا–بتا تالاسمی
-
بیماری‌ها: تالاسمی، کم‌خونی داسی‌شکل، لوسمی، بیماری‌های میلوپرولیفراتیو
-
بارداری (ممکن است تا ۳–۷٪ افزایش یابد)
-
داروها مانند هیدروکسی‌اوره، دسی‌تابین، لنالیدومید (برای درمان کم‌خونی داسی‌شکل)
اهمیت HbF در درمان بیماری‌ها
-
در کم‌خونی داسی‌شکل، افزایش HbF با داروهایی مانند هیدروکسی‌اوره می‌تواند شدت حملات دردناک و عوارض را کاهش دهد.
-
در برخی سرطان‌ها، بالا بودن HbF ممکن است نشانه پیش‌آگهی ضعیف‌تر باشد.
آزمایش HbF: روش انجام و کاربردها
-
روش‌ها: الکتروفورز هموگلوبین یا کروماتوگرافی مایع (HPLC)
-
کاربردها:
-
تشخیص تالاسمی و HPFH
-
ارزیابی اثربخشی درمان در کم‌خونی داسی‌شکل
-
افتراق برخی کم‌خونی‌های مادرزادی مانند Diamond Blackfan
-
تفسیر نتایج باید همراه با سابقه خانوادگی، علائم بالینی و سایر نتایج آزمایشگاهی انجام شود.
پرسش‌های متداول
آیا افزایش HbF در بزرگسالان طبیعی است؟
خیر، مگر در شرایط خاص مانند HPFH یا درمان دارویی برای بیماری‌هایی مثل کم‌خونی داسی‌شکل.
آیا این آزمایش برای همه ضروری است؟
خیر، فقط در صورت شک بالینی یا برای پیگیری درمان توصیه می‌شود.
بالا بودن HbF چه فایده‌ای دارد؟
می‌تواند شدت برخی بیماری‌های خونی را کاهش داده و به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.
نتیجه‌گیری
هموگلوبین جنینی (HbF) یکی از کلیدی‌ترین مولکول‌های انتقال اکسیژن در دوران جنینی است که پس از تولد به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد. بالا بودن آن در بزرگسالی معمولاً نشانه یک وضعیت خاص ژنتیکی یا بیماری‌زاست و نیاز به بررسی تخصصی دارد. آزمایش HbF، با دقت و هزینه نسبتاً کم، نقش مهمی در تشخیص، پیگیری درمان و پیش‌آگهی اختلالات خون‌شناسی ایفا می‌کند.
منابع :
Mayo Clinic Laboratories – Hemoglobin F, Blood
National Cancer Institute – Fetal Hemoglobin (HbF)
LabTestsOnline – Hemoglobinopathy Evaluation
No. 27
۰۴/۰۵
