مننژیت باکتریال (حاد و مزمن): تحلیل جامع و به‌روز پزشکی

مننژیت باکتریال التهاب پرده‌های مننژ (پوشش‌های محافظ مغز و نخاع) است. نوع حاد آن به‌سرعت پیشرفت می‌کند و می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد؛ در حالی که مزمن معمولاً روند آهسته‌تری دارد و ناشی از عوامل میکروبی خاص است. تشخیص سریع، آغاز فوری درمان و آگاهی جامعه، نقش حیاتی در کاهش مرگ‌ومیر و عوارض جدی این بیماری دارد.

---

نشانه‌ها و تفاوت بین حاد و مزمن

مننژیت باکتریال حاد

• بروز ناگهانی تب بالا، سردرد شدید، سفتی گردن

• تهوع، استفراغ، حساسیت به نور

• تغییر وضعیت هوشیاری یا سردرگمی

• علائم معمولاً ظرف کمتر از ۲۴ ساعت ظاهر می‌شوند

• «سه‌گانه کلاسیک» (تب، سردرد، تغییر وضعیت ذهنی) فقط در حدود ۴۴٪ بیماران مشاهده می‌شود

مننژیت باکتریال مزمن

• شروع تدریجی سردرد منتشر، تب خفیف، گیجی، استفراغ و اختلال بینایی

• عوامل شایع: سل مننژ (Mycobacterium tuberculosis)، قارچ‌ها مانند Cryptococcus، و به ندرت علل غیرعفونی مثل سرطان مننژ یا بیماری‌های خودایمنی

• علائم عصبی به مرور زمان و طی هفته‌ها تا ماه‌ها پیشرفت می‌کنند

 

---

علل شایع بر اساس نوع

• حاد:

  • Streptococcus pneumoniae

  • Neisseria meningitidis

  • Haemophilus influenzae نوع b

  • باسیل‌های گرم منفی مانند E. coli و Pseudomonas

• مزمن:

  • Mycobacterium tuberculosis (سل مننژ)

  • قارچ‌ها (Cryptococcus)

  • علل غیرعفونی (سرطان مننژ، اختلالات خودایمنی)

 

---

تشخیص

از پونکسیون کمری تا تصویربرداری

• پونکسیون کمری (Lumbar Puncture): بررسی مایع مغزی–نخاعی (CSF) شامل شمارش سلول‌ها، پروتئین، گلوکز، فشار، رنگ‌آمیزی گرم، کشت و تست PCR

• الگوی CSF در حاد: کاهش گلوکز، افزایش پروتئین، غالب‌بودن نوتروفیل‌ها

• الگوی CSF در مزمن: لنفوسیتی‌شدن و تنوع سلولی بیشتر

• تصویربرداری MRI یا CT: در شک به فشار داخل‌جمجمه یا تردید در تشخیص پیش از LP

 

---

درمان اصولی

حاد

• آغاز آنتی‌بیوتیک وریدی بلافاصله پس از نمونه‌گیری CSF

• استفاده از کورتیکواستروئیدها در برخی موارد برای کاهش التهاب و پیشگیری از عوارضی مانند تشنج و ادم مغزی

مزمن (مثلاً سل مننژ)

• رژیم دارویی طولانی‌مدت ضدسل: ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول

• استفاده از کورتیکواستروئید در مراحل اولیه در مناطق بومی سل

 

 

---

پیامدها و پیش‌آگهی

• حاد: حتی با درمان، مرگ‌ومیر حدود ۱۰–۱۵٪ و خطر عوارض دائمی مانند کم‌شنوایی، اختلال شناختی یا تشنج وجود دارد

• مزمن: ممکن است منجر به فلج اعصاب جمجمه‌ای، افزایش فشار مغزی، اختلال بینایی یا مرگ‌ومیر بالا شود

 

---

پیشگیری

• واکسیناسیون علیه Neisseria meningitidis، Streptococcus pneumoniae و H. influenzae نوع b

• پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیکی در افرادی که تماس نزدیک با بیمار مننگوکوکی داشته‌اند

 

---

پرسش‌های متداول (FAQ)

1. آیا مننژیت باکتریال همیشه خطرناک است؟
   بله، به‌ویژه نوع حاد که با پیشرفت سریع همراه است.

2. تشخیص چگونه انجام می‌شود؟
   با پونکسیون کمری، بررسی آزمایشگاهی CSF، و در موارد لازم تصویربرداری و تست‌های مولکولی.

3. مدت درمان چقدر است؟

   • حاد: معمولاً چند روز تا چند هفته

   • مزمن (مانند سل): تا یک سال یا بیشتر

4. آیا پس از بهبودی خطر عوارض باقی می‌ماند؟
   بله، ممکن است مشکلات عصبی یا شنوایی پایدار بماند.

5. آیا همه انواع قابل پیشگیری هستند؟
   خیر؛ ولی واکسیناسیون خطر ابتلا به بسیاری از انواع را کاهش می‌دهد.

 

---

جمع‌بندی

مننژیت باکتریال یک اورژانس پزشکی است که نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد. تمایز بین نوع حاد و مزمن، شناسایی عامل بیماری‌زا و شروع درمان مناسب، کلید کاهش مرگ‌ومیر و عوارض جدی است. پیشگیری با واکسیناسیون و اقدامات حفاظتی، بهترین راه کاهش بروز این بیماری در جامعه است.

منابع :

Mayo Clinic – Bacterial meningitis

CDC – Bacterial Meningiti

Lab Tests Online – CSF Analysis

No. 61

۰۴/۰۵