آزمایش BCR-ABL1 (بی‌سی‌آر–ای‌بی‌ال۱) | کروموزوم فیلادلفیا و تفسیر نتایج

آزمایش BCR-ABL1 یک تست ژنتیکی است که در خون یا مغز استخوان برای شناسایی ژن ترکیبی BCR-ABL1 و/یا کروموزوم فیلادلفیا (Ph) انجام می‌شود. این تغییر ژنتیکی اکتسابی (غیروراثتی) ناشی از جابه‌جایی t(9;22) است و در اکثر مبتلایان به لوسمی میلوئید مزمن (CML) و بخشی از بیماران مبتلا به لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) دیده می‌شود. تشخیص آن برای انتخاب درمان هدفمند (TKI) و پایش پاسخ به درمان اهمیت حیاتی دارد.

BCR-ABL1 چیست و چرا اهمیت دارد؟

• در جابه‌جایی t(9;22)، بخشی از ژن ABL1 (کروموزوم ۹) و BCR (کروموزوم ۲۲) به هم متصل شده و ژن فیوژن BCR-ABL1 را می‌سازند. کروموزوم ۲۲ کوتاه‌شده همان کروموزوم فیلادلفیا است.

• پروتئین حاصل یک تیروزین‌کیناز فعال دائمی است که باعث تکثیر نابجای سلول‌های خونی می‌شود.

• این تغییر در حدود ۹۰–۹۵٪ موارد CML و ۳۰٪ بزرگسالان ALL دیده می‌شود.

• این جهش ارثی نیست و به نسل بعد منتقل نمی‌شود.
  

چه زمانی آزمایش BCR-ABL1 درخواست می‌شود؟

• تشخیص یا ردّ CML یا Ph+ ALL در بیمارانی با علائمی مثل: خستگی، کاهش وزن، تب، تعریق شبانه، بزرگی طحال یا افزایش WBC.»

• پایش درمان هدفمند (TKI) و بررسی عود بیماری. در مرحله پیگیری، معمولاً هر ۳ ماه در شروع درمان آزمایش تکرار می‌شود.
  

روش‌ها و نمونه‌گیری

• نمونه: خون وریدی یا مغز استخوان. (برای خون نیازی به آمادگی خاص نیست.)

• روش‌ها:

  • کاریوتایپ (Cytogenetics): مشاهده مستقیم کروموزوم فیلادلفیا.

  • FISH: استفاده از پروب فلورسنت برای شناسایی سریع BCR-ABL1.

  • RT-PCR کمی: حساس‌ترین روش، استاندارد طلایی برای پایش درمان.

• نکته: بهتر است همه آزمایش‌های پیگیری در یک آزمایشگاه ثابت انجام شوند تا نتایج قابل‌مقایسه باشند.
  

انواع ترنسکریپت‌ها و کاربرد بالینی

• p210: شایع در CML (e13a2/e14a2).

• p190: شایع در Ph+ ALL.

• هر دو با RT-PCR کمی قابل اندازه‌گیری و پایش درمان هستند.

تفسیر نتایج

• تشخیص: وجود کروموزوم فیلادلفیا یا ژن BCR-ABL1، تشخیص CML یا Ph+ ALL را تقویت می‌کند.

• پایش درمان:

  • کاهش تدریجی BCR-ABL1 → پاسخ خوب به درمان.

  • افزایش مجدد → احتمال مقاومت دارویی یا عود. در این موارد بررسی جهش‌های ناحیه کینازی BCR-ABL1 لازم است.
    

نقش در درمان هدفمند

• درمان استاندارد: مهارکننده‌های تیروزین‌کیناز (TKIs) مثل ایماتینیب، نیلوتینیب، داساتینیب و نسل‌های جدیدتر.

• آزمایش BCR-ABL1 کمی، شاخص اصلی پاسخ به TKI است. در صورت مقاومت، تغییر دارو یا بررسی جهش مطرح می‌شود.
  

پرسش‌های پرتکرار (FAQ)

۱) آیا این تغییر ارثی است؟ خیر؛ اکتسابی است.
۲) تفاوت p210 و p190 چیست؟ p210 در CML و p190 در Ph+ ALL شایع‌تر است.
۳) هر چند وقت باید آزمایش تکرار شود؟ در شروع درمان هر ۳ ماه، سپس بر اساس نظر پزشک.
۴) اگر مقدار BCR-ABL1 بالا رفت چه می‌شود؟ احتمال مقاومت/عود؛ بررسی جهش و تغییر دارو لازم است.
۵) کدام روش بهتر است؟ برای پایش طولانی‌مدت: RT-PCR کمی. کاریوتایپ و FISH بیشتر برای تشخیص اولیه استفاده می‌شوند.

جمع‌بندی

آزمایش BCR-ABL1 یکی از تست های کلیدی در تشخیص CML و Ph+ ALL و همچنین پایش درمان هدفمند با TKIs است. ثبات آزمایشگاه در پیگیری‌ها، توجه به روند نتایج و در صورت نیاز بررسی جهش‌های مقاومتی برای تصمیم‌گیری درمانی ضروری است.

منابع :

MedlinePlus – BCR-ABL1 Test

Mayo Clinic – CML Diagnosis & Treatment

No. 121

۰۴/۰۵