مایع آمنیوتیک از جنین محافظت می‌کند، جلوی فشردگی بندناف را می‌گیرد و برای رشد ریه‌ها حیاتی است.
-
الیگوهیدرامنیوس: AFI ≤ ۵ سانتی‌متر یا MVP < 2 سانتی‌متر → خطر فشردگی بندناف و مشکلات رشد/زایمان.
-
پُلی‌هیدرامنیوس: AFI ≥ ۲۴ سانتی‌متر یا MVP ≥ ۸ سانتی‌متر → خطر انقباضات زودرس، بریچ، PROM و پرولاپس بندناف.
پایش منظم (NST/BPP) و برنامه‌ریزی زایمان، کلید کاهش خطرات است.
مایع آمنیوتیک چگونه سنجیده می‌شود؟ (AFI و MVP)
-
AFI (Amniotic Fluid Index): مجموع عمق عمیق‌ترین جیب در چهار ربع رحم.
-
MVP/SDP (Single/Maximum Vertical Pocket): عمیق‌ترین جیب منفرد.
آستانه‌ها: -
کم‌آبی: AFI ≤۵ cm یا MVP <2 cm
-
پرآبی: AFI ≥۲۴ cm یا MVP ≥۸ cm
در پیگیری‌ها، معمولاً NST و BPP برای ارزیابی سلامت جنین انجام می‌شود.
الیگوهیدرامنیوس (کم‌آبی)
دلایل شایع
-
PROM/PPROM (پارگی یا نشت کیسهٔ آب)
-
اختلال عملکرد جفت، پس‌ازموعد شدن بارداری
-
فشارخون بالا/پره‌اکلامپسی
-
ناهنجاری‌های کلیه/مجاری ادراری جنین یا IUGR
-
برخی داروها (مثلاً مهارکننده‌های ACE)
-
کم‌آبی بدن مادر (در مواردی)
علائم و پیامدها
-
کاهش حرکت جنین، الگوهای غیرطبیعی ضربان قلب، فشردگی بندناف
-
سه‌ماههٔ دوم: خطر هیپوپلازی ریه/مشکلات اسکلتی
-
سه‌ماههٔ سوم: افزایش خطر زایمان زودرس و دیسترس جنینی
ارزیابی و درمان
-
وابسته به سن بارداری و علت
-
نزدیک ترم (≈۳۶–۳۷ هفتگی): زایمان غالباً ایمن‌ترین گزینه
-
سنین پایین‌تر: پایش فشرده (سونوگرافی، NST، BPP)، اصلاح کم‌آبی مادر (مایعات خوراکی/سرم) در موارد خفیف
-
حین لیبر: در صورت الگوهای فشاری بندناف، آمنیوانفیوژن می‌تواند کمک کند
پُلی‌هیدرامنیوس (پرآبی)
دلایل شایع
-
دیابت بارداری/پیش‌ازبارداری
-
ناهنجاری‌های بلع/گوارش (آترزی مری/دوازدهه)، CNS یا کروموزومی جنین
-
TTTS در برخی دوقلوها، کم‌خونی جنین/ایزوایمنی Rh
-
عفونت‌های بارداری
-
موارد خفیف: اغلب ایدیوپاتیک (بدون علت واضح)
علائم و عوارض
-
احساس فشار شکمی، تنگی‌نفس، انقباضات زودرس (گاهی بی‌علامت)
-
خطر زایمان زودرس، وضعیت بریچ، PROM و پرولاپس بندناف
ارزیابی و درمان
-
پس از تأیید با سونوگرافی: غربالگری دیابت و در صورت لزوم ارزیابی عفونت/ژنتیک
-
خفیف و بی‌علامت: پایش دوره‌ای (NST/BPP)؛ ممکن است خودبه‌خود فروکش کند
-
متوسط تا شدید/علامت‌دار:
-
آمنیوریداکشن (درناژ درمانی) برای کاهش فشار رحم (با آگاهی از ریسک‌های کم اما موجود)
-
ایندومتاسین کوتاه‌مدت (معمولاً ≤۴۸ ساعت) در موارد منتخب با پایش دقیق
-
زمان‌بندی زایمان: خفیف تا متوسط معمولاً ۳۹–۴۰ هفتگی؛ موارد شدید فردمحور و زودتر بر اساس خطرات
-
چه زمانی باید فوراً مراجعه کنیم؟
-
نشتی یا جهش مایع، کاهش حرکت جنین
-
انقباضات منظم/درد شکمی یا تنگی‌نفس قابل توجه
-
هر خونریزی یا نشانهٔ دیسترس جنین
→ مراجعه فوری به اورژانس/زایشگاه
نکات کلیدی و قابل‌اجرا برای خانواده
-
ویزیت‌های بارداری را منظم انجام دهید و نتایج AFI/MVP را پیگیری کنید.
-
کنترل دیابت/فشارخون و پرهیز از خوددرمانی دارویی (به‌ویژه داروهای فشارخون)
-
برنامهٔ پایش جنین (NST/BPP) و زمان‌بندی زایمان را با تیم مامایی/پریناتولوژی مشخص کنید.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱) AFI بهتر است یا MVP؟
هر دو معتبرند؛ آستانه‌های شایع: کم‌آبی AFI ≤۵ / MVP <2 و پرآبی AFI ≥۲۴ / MVP ≥۸. انتخاب روش بسته به پروتکل مرکز و شرایط بالینی است.
۲) آیا نوشیدن آب می‌تواند کم‌آبی را رفع کند؟
در موارد خفیف و با نقش کم‌آبی مادر، افزایش مایعات می‌تواند موقتاً کمک کند؛ درمان قطعی نیست و تصمیم بر اساس سن بارداری/علت گرفته می‌شود.
۳) در پرآبی چه دارویی به کار می‌رود؟
گاه ایندومتاسین کوتاه‌مدت برای کاهش علائم/حجم مایع استفاده می‌شود؛ نیازمند ارزیابی سود–زیان و پایش دقیق است و برای همه مناسب نیست.
۴) آیا همیشه علت مشخص می‌شود؟
خیر؛ پرآبی خفیف اغلب ایدیوپاتیک است. بااین‌حال دیابت، ناهنجاری‌های بلع/CNS، TTTS و عفونت‌ها از علل شناخته‌شده‌اند.
۵) خطرات اصلی برای مادر و جنین چیست؟
کم‌آبی: فشردگی بندناف، دیسترس جنینی، اختلال رشد.
پرآبی: زایمان زودرس، بریچ، PROM، پرولاپس بندناف.
در هر دو: پایش دقیق و برنامه‌ریزی زایمان اهمیت دارد.
جمع‌بندی
-
الیگوهیدرامنیوس: AFI ≤۵ یا MVP <2 → مدیریت از پایش نزدیک تا زایمان (بسته به سن بارداری/علت)؛ در لیبر، آمنیوانفیوژن می‌تواند مفید باشد.
-
پُلی‌هیدرامنیوس: AFI ≥۲۴ یا MVP ≥۸ → از پایش ساده تا آمنیوریداکشن/ایندومتاسین کوتاه‌مدت و زمان‌بندی مناسب زایمان.
-
نشانه‌های هشدار را جدی بگیرید و با تیم درمان نزدیک و شفاف در ارتباط باشید.
منابع :
Mayo Clinic — Amniotic fluid: Too little or too much
No. 27
۰۴/۰۶