جداشدگی زودرس جفت یعنی جدا شدن بخشی/تمام جفت از دیوارهٔ رحم قبل از تولد؛ یک اورژانس مامایی است که می‌تواند باعث خونریزی شدید مادر و کاهش اکسیژن/مواد مغذی جنین شود. بروز آن حدود ۱٪ بارداری‌هاست و بیشتر در سه‌ماههٔ سوم دیده می‌شود (اما از هفتهٔ ۲۰ به بعد هم ممکن است رخ دهد). علامت‌های کلیدی: درد شکم/کمر، رحم سفت و حساس، خونریزی واژینال (گاهی پنهان) و کاهش حرکت جنین.
تعریف و انواع
-
جداشدگی جزئی/کامل با دو الگوی خونریزی:
-
آشکار (Revealed): خون از واژن خارج می‌شود.
-
پنهان (Concealed): خون بین جفت و رحم محبوس می‌ماند؛ شدت واقعی از ظاهر مشخص نیست.
-
-
پیامد اصلی: افت خون‌رسانی جنین + خطر خونریزی شدید مادر → احتمال نیاز به زایمان فوری.
چرا جداشدگی زودرس جفت جدی است؟
-
مادر: شوک ناشی از خونریزی، DIC، نیاز به انتقال خون، نارسایی کلیه، به‌ندرت هیسترکتومی.
-
جنین/نوزاد: IUGR، زایمان زودرس، کم‌وزنی هنگام تولد، مرگ جنین/مرده‌زایی (جداشدگی جفت عامل ۵–۱۰٪ موارد).
علائم هشدار (درد را جدی بگیرید)
-
خونریزی واژینال همراه با درد شکم/کمر یا انقباضات مکرر و سفتی/حساسیت رحم
-
کاهش حرکت جنین
-
در نوع پنهان ممکن است خونریزی دیده نشود، اما درد و سفتی رحم وجود دارد
🔴 بروز این علائم در نیمهٔ دوم بارداری = مراجعهٔ فوری به اورژانس.
عوامل خطر
-
سابقهٔ جداشدگی جفت
-
فشارخون مزمن، پره‌اکلامپسی/HELLP
-
ضربهٔ شکمی (تصادف، سقوط)، سیگار/کوکائین
-
سن ≥۴۰ سال، چندقلویی، PPROM، کوریوامنیونیت، برخی ترومبوفیلی‌ها
-
از‌دست‌دادن ناگهانی مایع آمنیوتیک، فیبروم‌های رحمی
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
-
تشخیص بالینی: شرح‌حال، معاینه، پایش لحظه‌به‌لحظهٔ جنین و برآورد شدت.
-
سونوگرافی برای رد علل دیگر/بررسی جفت کمک می‌کند، اما نرمال بودن سونو جداشدگی را رد نمی‌کند.
-
آزمایش‌ها: CBC، گروه/Rh، PT/PTT، فیبرینوژن (کاهش آن نشان‌دهندهٔ شدت)، در Rh منفی → Kleihauer–Betke برای تعیین دوز ضد-D.
افتراق کلیدی
-
جفت سرراهی: خونریزی معمولاً بدون درد.
-
جداشدگی جفت: درد + سفتی رحم اغلب همراه خونریزی (یا بدون خونریزیِ قابل‌مشاهده).
درمان و مدیریت (بسته به شدت و سن بارداری)
جفت جداشده را نمی‌توان «وصل» کرد؛ هدف: نجات جان مادر/جنین و مدیریت خونریزی.
-
خفیف + جنین نارس (<۳۴–۳۷ هفته): بستری/پایش نزدیک؛ در صورت خطر زایمان پره‌ترم → کورتیکواستروئید برای تکامل ریهٔ جنین.
-
متوسط تا شدید/بدحال یا دیسترس جنین: زایمان فوری (اغلب سزارین اورژانسی). اگر مادر پایدار و الگوی جنینی اطمینان‌بخش باشد، زایمان واژینال ممکن است ممکن باشد.
-
خونریزی شدید: انتقال خون/فراورده‌ها + تصحیح اختلالات انعقادی.
-
خطر عود: پس از یک‌بار جداشدگی ≈ ۱۵٪ (پس از دو بار بیشتر) → در بارداری‌های بعدی پایش نزدیک.
چه کارهایی از دست شما برمی‌آید؟ (کاهش خطر)
-
ترک سیگار و پرهیز از کوکائین
-
کنترل دقیق فشارخون و بیماری‌های زمینه‌ای
-
کمربند ایمنی در خودرو و مراجعهٔ فوری پس از هر ضربهٔ شکمی
-
گزارش سریع هر خونریزی/درد ناگهانی/کاهش حرکت جنین
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱) آیا همیشه خونریزی واضح وجود دارد؟
خیر. در نوع پنهان خون حبس می‌شود؛ درد و سفتی رحم و تغییرات ضربان قلب جنین راهنما هستند.
۲) آیا با جداشدگی خفیف می‌توان بارداری را ادامه داد؟
اگر خفیف باشد، جنین پایدار و سن کم باشد، پایش نزدیک و استراحت انتخابی ممکن است کافی باشد؛ با هر وخامت → زایمان.
۳) نقش کورتیکواستروئید چیست؟
در خطر زایمان زودرس برای بلوغ ریهٔ جنین استفاده می‌شود.
۴) آیا در بارداری بعدی در خطرم؟
بله؛ خطر عود ≈ ۱۵٪. برنامه‌ریزی بارداری بعدی باید با تیم پریناتولوژی انجام شود.
۵) تفاوت با جفت سرراهی چیست؟
در جفت سرراهی خونریزی معمولاً بدون درد است؛ در جداشدگی جفت اغلب درد/سفتی رحم همراه است (حتی اگر خونریزی بیرونی نباشد).
چک‌لیست اقدام فوری
-
هر خونریزی دردناک یا سفتی ناگهانی رحم در نیمهٔ دوم بارداری → اورژانس.
-
در بیمارستان: پایش جنین، آزمایش‌ها (به‌ویژه فیبرینوژن)، سونوگرافی و آماده‌سازی برای زایمان در صورت لزوم.
-
در صورت نارس بودن جنین و پایداری شرایط: کورتون برای ریهٔ جنین؛ در خونریزی شدید: انتقال فراورده‌ها/تصحیح انعقاد.
-
برای بارداری‌های بعدی: از شروع بارداری تحت پیگیری نزدیک باشید.
منابع :
Mayo Clinic — Placental abruption
No. 30
۰۴/۰۶