آدنوزین دآمیناز (ADA) آنزیمی است که نقش کلیدی در عملکرد سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. این آنزیم در متابولیسم پورین‌ها، که بلوک‌های سازنده DNA و RNA هستند، دخیل است و به ویژه در تکامل و بقای لنفوسیت‌ها (نوعی گلبول سفید) اهمیت دارد. اندازه‌گیری سطح ADA در مایعات مختلف بدن می‌تواند سرنخ‌های مهمی برای تشخیص برخی بیماری‌ها، به ویژه عفونت‌ها و اختلالات نقص ایمنی، فراهم کند. در این مقاله به بررسی جامع آزمایش ADA، کاربردها و اهمیت آن می‌پردازیم.
آدنوزین دآمیناز (ADA) چیست و چه نقشی دارد؟
ADA آنزیمی است که وظیفه تبدیل آدنوزین به اینوزین را بر عهده دارد. این فرآیند بخشی از چرخه طبیعی متابولیسم پورین‌ها در بدن است. فعالیت صحیح ADA برای سلامت سلول‌های ایمنی، به‌خصوص لنفوسیت‌های T و B، ضروری است. در صورت کمبود یا افزایش غیرطبیعی این آنزیم، عملکردهای حیاتی سیستم ایمنی می‌تواند مختل شود و منجر به بروز بیماری‌های جدی گردد.
آزمایش ADA انجام می‌شود؟
آزمایش ADA معمولاً به دو دلیل اصلی انجام می‌شود:
تشخیص کمبود ADA (نقص ایمنی ترکیبی شدید – SCID): کمبود آنزیم ADA یک اختلال ژنتیکی نادر و ارثی است که منجر به نقص ایمنی ترکیبی شدید (SCID) می‌شود. در این حالت، سیستم ایمنی بدن به شدت ضعیف شده و فرد مستعد عفونت‌های شدید و مکرر است. آزمایش ADA در گلبول‌های قرمز خون می‌تواند این کمبود را شناسایی کند.
تشخیص عفونت سل (توبرکلوزیس): افزایش سطح ADA در مایعات بدن، به‌ویژه در مایع پلور (مایع اطراف ریه)، مایع مغزی نخاعی (CSF) و مایع صفاقی (مایع داخل شکم)، می‌تواند نشانه‌ای از عفونت سل باشد. باکتری عامل سل، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، سیستم ایمنی را تحریک می‌کند که منجر به افزایش تولید ADA در محل عفونت می‌شود. این آزمایش به عنوان یک تست کمکی برای تشخیص سل، به خصوص در مواردی که کشت باکتری دشوار است، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زمانی پزشک آزمایش ADA را تجویز می‌کند؟
پزشک ممکن است در شرایط زیر آزمایش ADA را تجویز کند:
برای تشخیص SCID: در نوزادانی که سابقه خانوادگی SCID دارند یا علائم نقص ایمنی شدید را نشان می‌دهند.
برای تشخیص سل:
اگر فردی دچار تجمع مایع در اطراف ریه (پلورال افیوژن) باشد و علائمی مانند درد قفسه سینه، سرفه مزمن و تنگی نفس داشته باشد که می‌تواند نشان‌دهنده سل پرده جنب باشد.
در صورت مشکوک بودن به سل در سایر مایعات بدن مانند مایع مغزی نخاعی (مننژیت سلی) یا مایع صفاقی (پریتونیت سلی).
آمادگی‌های لازم و نحوه انجام آزمایش
نحوه انجام و آمادگی‌های لازم برای آزمایش ADA به نوع نمونه‌ای که قرار است جمع‌آوری شود، بستگی دارد:
نمونه خون (برای کمبود ADA):
آمادگی: معمولاً آمادگی خاصی مانند ناشتایی برای این آزمایش لازم نیست.
نحوه جمع‌آوری: نمونه خون از ورید بازو گرفته می‌شود.
نمونه مایعات بدن (برای تشخیص سل):
- مایع پلور: با استفاده از روش “توراسنتز” (Thoracentesis)، مایع از فضای بین ریه و دیواره قفسه سینه با سوزن و سرنگ جمع‌آوری می‌شود.
- مایع مغزی نخاعی (CSF): با استفاده از روش “پونکسیون کمری” (Lumbar Puncture) یا همان “نمونه‌گیری از مایع نخاعی”، مایع از ناحیه کمر جمع‌آوری می‌شود.
- مایع صفاقی: با استفاده از روش “پاراسنتز” (Paracentesis)، مایع از فضای داخل شکم جمع‌آوری می‌شود.
در هر سه روش، جمع‌آوری نمونه توسط پزشک یا متخصص آموزش‌دیده و با رعایت کامل شرایط استریل انجام می‌شود. معمولاً آمادگی خاصی از سوی بیمار برای این نمونه‌گیری‌ها نیاز نیست، اما حتماً باید توصیه‌های پزشک را رعایت کرد.
تفسیر نتایج آزمایش ADA
تفسیر نتایج آزمایش ADA باید توسط پزشک و با در نظر گرفتن علائم بالینی، سابقه پزشکی و نتایج سایر آزمایشات انجام شود.
در مورد کمبود ADA (در گلبول‌های قرمز خون):
سطوح بسیار پایین ADA: نشان‌دهنده کمبود آنزیم ADA و تشخیص نقص ایمنی ترکیبی شدید (SCID) است.
در مورد عفونت سل (در مایعات بدن):
سطوح بالای ADA: می‌تواند نشان‌دهنده عفونت سل باشد. لنفوسیت‌ها در پاسخ به باکتری سل، ADA بیشتری تولید می‌کنند.
سطوح نرمال یا پایین ADA: احتمال عفونت سل را کاهش می‌دهد، اما آن را کاملاً رد نمی‌کند، به خصوص اگر سایر شواهد بالینی قوی وجود داشته باشد.
نکات مهم در تفسیر:
آزمایش ADA یک تست تشخیصی قطعی برای سل نیست و باید همراه با سایر آزمایش‌ها مانند کشت باکتری، اسمیر AFB و تست‌های مولکولی سل تفسیر شود. کشت باکتری همچنان “استاندارد طلایی” برای تشخیص سل است، اما ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا نتیجه آن مشخص شود. آزمایش ADA یک تست سریع است که می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های درمانی اولیه کمک‌کننده باشد.
سطح ADA می‌تواند در سایر عفونت‌ها (به جز سل) و حتی برخی سرطان‌ها نیز افزایش یابد، بنابراین تفسیر نتایج نیاز به دقت و تجربه پزشک دارد.
پرسش‌های متداول (FAQ)
ADA دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد؟
ADA آنزیمی است که به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا به درستی کار کند، به ویژه در توسعه و عملکرد لنفوسیت‌ها که از گلبول‌های سفید خون هستند.
چرا آزمایش ADA مهم است؟
این آزمایش می‌تواند در تشخیص دو وضعیت مهم کمک کند: کمبود ژنتیکی ADA که باعث نقص ایمنی شدید می‌شود، و همچنین عفونت سل، به خصوص در مایعات بدن مانند مایع اطراف ریه.
آیا برای آزمایش ADA باید ناشتا باشم؟
برای آزمایش ADA در خون (جهت بررسی کمبود ADA) معمولاً نیازی به ناشتایی نیست. برای نمونه‌برداری از مایعات بدن (مانند مایع پلور) نیز معمولاً آمادگی خاصی از نظر غذا یا نوشیدنی لازم نیست، اما حتماً از پزشک خود سوال کنید.
چقدر طول می‌کشد تا نتایج آماده شود؟
نتایج آزمایش ADA معمولاً در عرض چند روز تا یک هفته آماده می‌شوند. این زمان می‌تواند بسته به آزمایشگاه و نوع نمونه متفاوت باشد.
نتیجه‌گیری
آزمایش آدنوزین دآمیناز (ADA) تستی ارزشمند در تشخیص و مدیریت برخی بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی و عفونت‌ها، به ویژه سل، است. درک دقیق نقش این آنزیم و تفسیر صحیح نتایج آزمایش، به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص‌های به موقع و درمان‌های مناسب را برای بیماران فراهم آورند. اگر پزشک شما این آزمایش را توصیه کرده است، اطمینان داشته باشید که گامی مهم در جهت حفظ سلامتی شما برداشته شده است. همیشه برای تفسیر نتایج و هرگونه نگرانی پزشکی، با پزشک متخصص خود مشورت کنید؛ او بهترین راهنما در مسیر سلامت شماست.
منابع:
Adenosine Deaminase, Peritoneal Fluid
No.53
۰۴/۰۶