آزمایش میکروسکوپی رسوب ادرار یکی از مهم‌ترین بخش‌های بررسی کامل ادرار (Urinalysis) است. این آزمایش، به پزشک کمک می‌کند تا وضعیت کلیه‌ها، مثانه و مسیر ادراری را با مشاهده مستقیم اجزای میکروسکوپی ادرار بررسی کند. از طریق این تست می‌توان نشانه‌های عفونت، سنگ کلیه، مشکلات متابولیکی یا بیماری‌های سیستمیک را شناسایی کرد.
هدف از انجام آزمایش میکروسکوپی رسوب ادرار
این آزمایش برای بررسی جزء جامد ادرار، یعنی موادی که پس از سانتریفیوژ در ته لوله باقی می‌مانند، انجام می‌شود. پزشک با مشاهده این رسوبات زیر میکروسکوپ، می‌تواند تشخیص دهد که آیا عناصر غیرطبیعی در ادرار وجود دارند یا خیر.
مهم‌ترین موارد استفاده:
- تشخیص عفونت‌های مجاری ادراری (UTI)
- بررسی وجود گلبول‌های قرمز یا سفید خون (هماتوری و پیوری)
- تشخیص سنگ‌های کلیوی و کریستال‌های نمکی
- ارزیابی سلول‌های اپی‌تلیال و تشخیص آسیب یا التهاب در کلیه
- بررسی باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها در موارد مشکوک به عفونت
مراحل انجام آزمایش رسوب ادرار
فرآیند این آزمایش به‌صورت دقیق و استاندارد انجام می‌شود:
۱. نمونه تازه ادرار در آزمایشگاه دریافت می‌گردد.
۲. ادرار حدود ۵ دقیقه سانتریفیوژ می‌شود تا اجزای جامد در ته لوله رسوب کنند.
۳. بخش مایع بالایی دور ریخته شده و رسوب باقی‌مانده روی لام قرار داده می‌شود
۴. زیر میکروسکوپ، انواع سلول‌ها، کریستال‌ها، باکتری‌ها و ذرات دیگر مشاهده و شمارش می‌شوند.
اجزای طبیعی در رسوب ادرار
در یک فرد سالم، موارد زیر ممکن است در حد محدود دیده شوند:
– سلول‌های اپی‌تلیال (از جدار دستگاه ادراری)
– چند کریستال نمکی (مانند اگزالات کلسیم یا اسید اوریک)
– مقدار اندکی موکوس یا چربی
– تعداد بسیار کم گلبول سفید یا قرمز (در حد طبیعی)
اجزای غیرطبیعی و تفسیر بالینی
وجود یافته‌های خاص می‌تواند نشان‌دهنده شرایط بیماری‌زا باشد:
گلبول‌های قرمز (RBC):
– افزایش بیش‌از‌حد آنها نشانه خون در ادرار است.
– ممکن است ناشی از سنگ کلیه، التهاب مثانه، عفونت، یا بیماری گلومرولی کلیه باشد.
گلبول‌های سفید (WBC):
– افزایش WBC نشانه عفونت یا التهاب مجاری ادراری است.
سلول‌های اپی‌تلیال غیرطبیعی:
– در آسیب‌های کلیوی یا سمّی، سلول‌ها تغییر شکل یافته و تعدادشان افزایش می‌یابد.
کریستال‌ها:
– نوع کریستال‌ها به ترکیب شیمیایی ادرار و رژیم غذایی بستگی دارد.
– کریستال اگزالات کلسیم: در سنگ کلیه شایع است.
– کریستال اسید اوریک: در بیماری نقرس یا مصرف زیاد پروتئین دیده می‌شود.
باکتری‌ها یا قارچ‌ها:
– نشانه مستقیم عفونت ادراری هستند، به‌ویژه اگر همراه با WBC باشند.
سیلندرها (Casts):
– ساختارهایی هستند که در کلیه تشکیل شده و همراه با ادرار دفع می‌شوند.
– سیلندر هیالین: ممکن است در افراد سالم دیده شود (پس از ورزش یا تب).
– سیلندر گلبولی یا چربی: نشانه بیماری کلیوی فعال است.
عوامل مؤثر بر نتایج آزمایش
نتیجه آزمایش ممکن است تحت تأثیر موارد زیر قرار گیرد:
– مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا دیورتیک‌ها.
– نگهداری طولانی نمونه ادرار پیش از آزمایش (باعث رشد باکتری‌ها).
– رژیم غذایی پرنمک یا پرپروتئین.
– کم‌آبی بدن یا فعالیت شدید پیش از نمونه‌گیری.
برای دقت بالا، نمونه باید حداکثر تا یک ساعت پس از جمع‌آوری بررسی شود.
اهمیت بالینی آزمایش رسوب ادرار
این آزمایش از پایه‌های تشخیص دقیق بیماری‌های کلیوی و ادراری است. در بسیاری از موارد، یافته‌های میکروسکوپی زودتر از علامت بالینی ظاهر می‌شوند و می‌توانند از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند. به‌همین دلیل در چکاپ‌های ویژه کلیه یا دیابت، انجام این تست به‌طور دوره‌ای توصیه می‌شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱– آیا برای انجام این آزمایش نیاز به ناشتا بودن است؟
خیر، ناشتا بودن الزامی ندارد، اما بهتر است نمونه ادرار صبحگاهی و تازه باشد.
۲– آیا وجود مقدار کم سلول یا کریستال همیشه نشانه بیماری است؟
خیر، مقادیر اندک در محدوده طبیعی هستند و تنها افزایش قابل‌توجه یا تغییر شکل آنها اهمیت بالینی دارد.
۳– چه تفاوتی میان آزمایش چشمی ادرار و میکروسکوپی وجود دارد؟
آزمایش چشمی ظاهر کلی (رنگ و شفافیت) را بررسی می‌کند؛ درحالی‌که در آزمایش میکروسکوپی، اجزای سلولی و کریستالی دیده می‌شوند.
جمع‌بندی
آزمایش میکروسکوپی رسوب ادرار یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای ارزیابی سلامت کلیه‌ها و مجاری ادراری است. این بررسی می‌تواند وجود التهاب، خون، عفونت یا سنگ‌های کلیوی را در مراحل اولیه شناسایی کند. انجام منظم این آزمایش به‌ویژه در بیماران دیابتی، مبتلایان به فشارخون بالا یا کسانی که سابقه مشکلات کلیوی دارند، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر بیماری‌ها دارد.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Urinalysis and Microscopic Examination
۲. MedlinePlus – Urine Microscopic Test and Interpretation
No.38
,۰۴/۰۷