ادم یا ورم (Edema) یکی از نشانه‌های شایع اختلال عملکرد کلیه است و زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند مایعات را به شکل طبیعی دفع کند. این تجمع مایع معمولاً در پاها، مچ‌ها، دست‌ها یا اطراف چشم‌ها مشاهده می‌شود و ممکن است علامتی از بیماری کلیوی مزمن، نارسایی کلیه، سندرم نفروتیک یا فشار خون بالا باشد. تشخیص علت اصلی ادم بسیار مهم است، زیرا در صورت مرتبط بودن با کلیه، نشانگر اختلال در تعادل مایعات و مواد معدنی بدن است که نیاز به بررسی تخصصی دارد.
چرا مشکلات کلیوی باعث بروز ورم می‌شوند؟
کلیه‌ها وظیفه‌ی تنظیم حجم آب و سدیم بدن را برعهده دارند. هنگامی که عملکرد فیلترهای کلیه (گلومرول‌ها) مختل شود:
– سدیم و آب اضافی در بدن تجمع می‌کنند و حجم مایعات بین‌سلولی افزایش می‌یابد.
– افت سطح پروتئین آلبومین در خون به علت دفع آن از طریق ادرار (پروتئینوری)، موجب خروج مایع از مویرگ‌ها به فضای بین سلولی می‌شود.
– در نتیجه، ادم یا ورم شکل می‌گیرد؛ ابتدا در نواحی پایین بدن (پاها) و سپس در صورت و دست‌ها
انواع ورم ناشی از بیماری‌های کلیوی
ورم بسته به نوع بیماری کلیوی می‌تواند متفاوت باشد:
الف) سندرم نفروتیک (Nephrotic Syndrome)
– دفع زیاد پروتئین از طریق ادرار (پروتئینوری شدید)
– کاهش آلبومین خون → تجمع آب در بافت‌ها
– ورم گسترده و پایدار به‌ویژه در صورت و اطراف چشم‌ها
ب) نارسایی کلیه (Kidney Failure)
– کلیه قادر به دفع سدیم و آب اضافی نیست
– ورم در پاها و افزایش وزن ناشی از احتباس مایعات
– ممکن است با فشار خون بالا و تنگی نفس همراه شود
ج) بیماری کلیه مزمن (CKD)
– ورم تدریجی و مزمن که با خستگی، کاهش حجم ادرار و بی‌تعادلی الکترولیت‌ها همراه است
د) التهاب گلومرولی (Glomerulonephritis)
– واکنش التهابی در فیلترهای کلیه
– ورم ناگهانی در صورت یا اندام‌ها همراه با تغییر رنگ ادرار (ادرار قرمز یا قهوه‌ای)
علائم و نشانه‌های همراه با ادم کلیوی
ورم ناشی از مشکلات کلیه معمولاً با علائم دیگر همراه است که تشخیص را آسان‌تر می‌کند:
– افزایش وزن ناگهانی در چند روز
– احساس تنگی کفش یا لباس در ناحیه پا و مچ
– کاهش حجم یا تغییر رنگ ادرار
– تهوع و بی‌اشتهایی
– خستگی و تنگی نفس در موارد شدید (نشانه تجمع مایع در ریه‌ها)
– فشار خون بالا
راه‌های تشخیص
پزشک برای تعیین علت ورم، اقدام‌هایی زیر را انجام می‌دهد:
آزمایش خون و ادرار:
– سنجش کراتینین و اوره (BUN) برای ارزیابی عملکرد کلیه
– بررسی آلبومین خون و پروتئین در ادرار (Proteinuria)
– اندازه‌گیری سدیم و پتاسیم جهت بررسی تعادل الکترولیت‌ها
سونوگرافی یا MRI کلیه:
ارزیابی اندازه و ساختار کلیه‌ها و بررسی احتباس مایع
اندازه‌گیری فشار خون:
زیرا فشار خون بالای مزمن معمولاً هم‌زمان با آسیب کلیوی دیده می‌شود.
درمان و مراقبت در ادم ناشی از مشکلات کلیوی
درمان بستگی به علت اصلی دارد اما اصول کلی عبارتند از:
لف) درمان دارویی
– داروهای مدر (Diuretics): کمک به دفع مایعات اضافی از بدن.
– مهارکننده‌های ACE یا ARBs: محافظت از کلیه و کاهش فشار خون.
– درمان سندرم نفروتیک یا التهاب کلیه با داروهای ضد التهاب یا کورتیکواستروئیدها طبق نظر پزشک.
ب) اصلاح سبک زندگی
– محدود کردن مصرف نمک (سدیم)؛ زیرا نمک جذب آب را افزایش می‌دهد.
– استفاده از رژیم غذایی متعادل با پروتئین کافی اما نه زیاد.
– پرهیز از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن که به کلیه آسیب می‌زنند.
– حفظ وزن سالم و کنترل قند و فشار خون.
ج) درمان مراحل پیشرفته
در موارد نارسایی کلیه، دیالیز یا پیوند کلیه ممکن است برای حذف مایع و مواد سمی ضروری شود.
راه‌های پیشگیری از ورم ناشی از اختلالات کلیوی
– کنترل قند و فشار خون برای پیشگیری از آسیب کلیه
– انجام آزمایش‌های دوره‌ای ادرار و خون جهت بررسی عملکرد کلیه
– کاهش مصرف نمک و نوشیدنی‌های حاوی سدیم بالا
– نوشیدن آب کافی طبق توصیه پزشک (نه بیش از حد)
– مراجعه زودهنگام در صورت مشاهده ورم یا تغییرات ادراری
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱– آیا ورم ناشی از کلیه دردناک است؟
در اغلب موارد، ورم کلیوی بدون درد است، اما احساس سنگینی، فشار یا سفتی در ناحیه ورم وجود دارد.
۲– آیا ورم فقط در پاها ظاهر می‌شود؟
خیر، ممکن است در دست‌ها، اطراف چشم‌ها یا حتی شکم و ریه‌ها نیز ایجاد گردد.
۳– آیا مصرف نمک زیاد عامل مستقیم ورم است؟
بله، سدیم بیش از حد موجب تجمع آب در بدن و تشدید ورم می‌شود، به‌ویژه در بیماران کلیوی.
جمع‌بندی
ادم یا ورم، نشانه‌ی مهمی از اختلال در عملکرد کلیه است و نباید نادیده گرفته شود. مشکلات کلیوی با ایجاد عدم تعادل آب، سدیم و پروتئین، منجر به تجمع مایع در بدن می‌شوند. تشخیص زودهنگام، کنترل فشار خون، کاهش مصرف نمک و درمان منظم می‌توانند شدت ورم و خطر نارسایی کلیه را به میزان چشمگیری کاهش دهند. حفظ سلامت کلیه‌ها یعنی جلوگیری از انباشت بی‌صدا و خطرناک مایعات در بدن.
منابع :
۱. Cleveland Clinic – Kidney Failure and Fluid Retention
۲. LabTestsOnline – Kidney Function Tests and Proteinuria
No.47
۰۴/۰۷