در سالهای اخیر، مصرف مکملهای پروتئینی و کراتین در بین ورزشکاران و افراد علاقهمند به تناسب اندام بسیار افزایش یافته است. این مواد میتوانند به رشد عضلات، افزایش قدرت و کاهش خستگی کمک کنند، اما سوالی که همواره مطرح میشود این است: آیا مصرف طولانیمدت این مکملها به کلیهها آسیب میزند؟ و آیا لازم است افراد مصرفکننده، عملکرد کلیه خود را بهطور دورهای پایش کنند؟
مکملهای پروتئینی و کراتین چه هستند؟
مکملهای پروتئینی
– معمولاً از وی (Whey) یا کازئین استخراج میشوند و برای تقویت بازسازی بافتهای عضلانی پس از ورزش مصرف میگردند.
– مقدار بالای پروتئین غذایی میتواند تولید مواد دفعی مانند اوره، کراتینین و آمونیاک را افزایش دهد که باید توسط کلیهها تصفیه شوند.
کراتین
– ترکیبی طبیعی است که در عضلات برای تولید انرژی (ATP) استفاده میشود.
– مکملهای کراتین باعث افزایش حجم عضله و کاهش خستگی عضلانی میشوند.
– در بدن، کراتین به مادهای به نام کراتینین تبدیل میشود که یکی از شاخصهای سلامت کلیه در آزمایش خون محسوب میشود.
آیا مصرف کراتین یا پروتئین زیاد به کلیه آسیب میزند؟
بر اساس مطالعات ، مصرف متعادل مکملهای استاندارد کراتین یا پروتئین در افراد سالم معمولاً باعث آسیب کلیوی نمیشود. اما در موارد خاص یا مصرف طولانیمدت و غیرکنترلشده، احتمال افزایش بار متابولیک کلیه و آسیب فیلترهای گلومرولی وجود دارد.
عوامل خطر در مصرف زیاد کراتین یا پروتئین:
– پیشزمینه بیماری کلیوی، دیابت یا فشار خون بالا
– مصرف ناکافی آب که باعث افزایش غلظت اوره و کراتینین خون میشود
– دوز بالای مکمل کراتین (>10 گرم روزانه) برای مدت طولانی
– رژیمهای پر پروتئین همراه مصرف NSAIDs یا داروهای مدر
– استفاده از برندهای غیرمجاز و فاقد تأیید علمی
در این شرایط ممکن است سطح کراتینین و BUN در خون افزایش یابد که میتواند نشانهای از فشار زیاد بر کلیه باشد.
آزمایشهای لازم برای پایش کلیوی در مصرفکنندگان مکملها
پزشکان توصیه میکنند افرادی که برای تناسب اندام، بدنسازی یا رژیم خاص از این مکملها استفاده میکنند، بهصورت منظم عملکرد کلیه را ارزیابی کنند.
آزمایشهای مهم:
– کراتینین سرم (Serum Creatinine): برای سنجش توان تصفیه مواد زاید.
– GFR (نرخ فیلتراسیون گلومرولی): عددی که نشاندهنده قدرت فیلترینگ کلیه است.
– BUN (نیتروژن اوره خون): شاخصی از دفع پروتئینهای مصرفی از طریق کلیه.
– Urinalysis (آزمایش کامل ادرار): بررسی وجود پروتئین، خون یا مواد غیرطبیعی در ادرار.
– نسبت آلبومین به کراتینین (ACR): برای تشخیص نشت پروتئین به ادرار (علائم اولیه آسیب کلیوی).
فواصل توصیهشده برای انجام آزمایشها:
- در افراد سالم و فعال: هر ۶ تا ۱۲ ماه
- در افراد با سابقه بیماری کلیوی یا فشار خون بالا: هر ۳ تا ۶ ماه
- در صورت وجود علائم هشداردهنده (کف ادرار، ورم، خستگی، تهوع): بلافاصله
علائم هشداردهنده آسیب کلیوی در مصرفکنندگان مکمل
اگر یکی از علائم زیر پس از شروع مصرف کراتین یا مکملهای پروتئینی ظاهر شود، باید بررسی دقیقتر انجام شود:
– خستگی شدید یا بیحالی غیرقابل توجیه
– ورم در مچ پا یا اطراف چشمها
– کاهش حجم یا تغییر رنگ ادرار
– ادرار کفدار یا حبابدار
– افزایش مداوم فشار خون
– تهوع یا بوی آمونیاکمانند در تنفس
این علائم ممکن است نشانه افزایش سطح اوره و کراتینین باشند که نیازمند ارزیابی فوری پزشکی است.
روشهای کاهش خطر برای کلیه در مصرف مکملها
بر پایه توصیههای Mayo Clinic، رعایت چند اصل ساده میتواند فشار کلیوی را به حداقل برساند:
– نوشیدن ۱.۵ تا ۲ لیتر آب در روز برای کمک به دفع مواد زاید.
– عدم ترکیب کراتین یا پودر پروتئین با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
– محدود کردن مصرف پروتئین به حدود ۱.۲ تا ۱.۵ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز.
– انتخاب مکملهای دارای مجوز وزارت بهداشت یا برندهای معتبر بینالمللی
– انجام منظم آزمایشهای کلیوی، بهویژه برای ورزشکاران حرفهای یا در دورههای حجم بالا
پرسشهای متداول (FAQ)
۱– آیا کراتین باعث بالا رفتن کراتینین در آزمایش خون میشود؟**
بله، ممکن است موقتا کراتینین افزایش یابد، اما این الزاماً نشانگر آسیب کلیوی نیست؛ باید همراه GFR بررسی شود.
۲– آیا مصرف زیاد پودر پروتئین خطرناک است؟**
در افراد سالم در حد متعارف مشکلی ندارد، اما دوزهای بالا یا مصرف طولانیمدت میتواند باعث افزایش اوره خون و فشار به کلیه شود.
۳– آیا نیاز است ورزشکاران آزمایش کلیه بدهند؟**
بله، توصیه میشود حداقل سالی یکبار عملکرد کلیه بررسی شود، خصوصاً اگر رژیم پرپروتئین دارند یا مکمل کراتین مصرف میکنند.
۴– آیا نوشیدن زیاد آب تمام اثرات مکملها را خنثی میکند؟**
خیر، اما آب کافی از تجمع مواد زاید و افزایش غلظت اوره جلوگیری میکند و خطر آسیب کلیوی را کاهش میدهد.
جمعبندی
مصرف مکملهای پروتئینی و کراتین زمانی ایمن است که با تغذیه متعادل، مصرف کافی آب و پایش دورهای عملکرد کلیه همراه باشد. بسیاری از مشکلات کلیوی در مصرفکنندگان این مکملها ناشی از کمآبی، دوزهای بالا یا همزمانی با داروهای مضر برای کلیهها است. انجام منظم آزمایشهای کراتینین، GFR و ACR بهترین راه برای پیشگیری از آسیبهای خاموش کلیوی است.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Creatine Supplements and Kidney Health
۲. Cleveland Clinic – Protein Intake and Kidney Function
No.70
۰۴/۰۷
