در پزشکی بالینی، تمایز میان اختلالات خودایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) و عفونت‌های ویروسی مزمن همچون هپاتیت B یکی از چالش‌های مهم تشخیصی است.
زیرا هر دو می‌توانند باعث افزایش آنزیم‌های کبدی، اختلال عملکرد ایمنی، آرتریت و درگیری کلیه شوند. در این میان، بررسی تست HBV DNA (آزمایش مولکولی سنجش ویروس هپاتیت B) نقش حیاتی در افتراق عفونت ویروسی فعال از واکنش‌های خودایمنی ایفا می‌کند.
تست HBV DNA چیست و چه اهمیتی دارد؟
تست HBV DNA به کمک روش‌های مولکولی نظیر PCR کمی (Quantitative PCR)، وجود و میزان ویروس هپاتیت B را در خون شناسایی و اندازه‌گیری می‌کند.
این تست بالاترین حساسیت را برای تشخیص عفونت فعال یا عود بیماری پس از خاموشی دارد و برای:
– تأیید مرحله فعال یا غیرفعال بیماری
– ارزیابی پاسخ به درمان ضدویروسی
– افتراق میان هپاتیت خودایمنی و عفونی
– تصمیم‌گیری برای قطع یا ادامه داروهای بیولوژیک
به‌کار می‌رود.
چرا در بیماران مبتلا به لوپوس باید HBV DNA بررسی شود؟
بیماران مبتلا به SLE ممکن است با موارد زیر دچار اشتباه تشخیصی شوند:
– افزایش AST و ALT مشابه هپاتیت ویروسی
– مثبت شدن کاذب آنتی‌ژن‌های سطحی (مانند HBsAg) به‌علت آنتی‌بادی‌های خودایمن
– رسوب کمپلکس‌های ایمنی در کبد با تظاهر بالینی شبیه هپاتیت B
از سوی دیگر، در بسیاری از موارد، لوپوس می‌تواند پس از عفونت HBV فعال یا مزمن بروز کند یا توسط آن تحریک شود.
بنابراین، بررسی مولکولی ویروس یعنی HBV DNA Test ضروری است تا وجود واقعی ویروس از مثبت‌های کاذب افتراق داده شود.
کاربرد HBV DNA در درمان بیماران لوپوسی
بررسی HBV DNA پیش از شروع درمان‌های ایمیونوساپرسیو (داروهای سرکوب ایمنی) مانند پردنیزولون، ازاتیوپرین یا داروهای بیولوژیک (ریتاکسی‌مب، بلیموماپ) الزامی است، زیرا:
- در افراد با HBV DNA مثبت، احتمال عود یا فعال شدن مجدد ویروس بسیار بالا است؛
- در این موارد باید درمان ضدویروسی با داروهایی مانند تنوفوویر یا انتکاویر آغاز گردد؛
- در افراد با HBV DNA منفی، می‌توان داروهای ایمونوساپرسیو را با ایمنی بیشتری آغاز کرد.
مواردی که تشخیص افتراقی حیاتی است
- در بیمارانی با ANA مثبت و HBsAg مثبت، انجام HBV DNA ضرورت دارد.
- در بیمار با ALT بالا و Anti-dsDNA مثبت، برای تمایز لوپوس هپاتیتی از هپاتیت B باید تست مولکولی انجام شود.
- در لوپوس با واسکولیت یا گلومرولونفریت، در صورت شک به عفونت ویروسی همراه، باید قبل از بیولوژیک‌ها HBV DNA بررسی شود.
محدودیت‌ها و نکات تفسیری
– در افراد با بار ویروسی بسیار پایین (<10 IU/mL)، نتیجه ممکن است نیاز به تکرار داشته باشد.
– در حضور کرایوگلوبولین‌ها یا فاکتور روماتوئید بالا، نمونه باید بدون سرد شدن سریع بررسی شود.
– تست‌های سرولوژیک (HBsAg، Anti-HBc، Anti-HBs) باید هم‌زمان تفسیر شوند تا وضعیت کلی عفونت مشخص شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا تستHBV DNA همیشه لازم است؟
در بیماران لوپوسی با HBsAg مثبت یا افزایش آنزیم‌های کبدی، بله، چراکه تنها این تست قادر است ویروس فعال را مشخص کند.
۲. اگر HBV DNA منفی باشد، آیا مصرف داروهای بیولوژیک ایمن است؟
در صورت پایش منظم و عدم وجود آنتی‌ژن‌های فعال، خطر کم است؛ بااین‌حال باید تحت نظر پزشک بماند.
۳. آیا لوپوس می‌تواند موجب مثبت کاذب HBsAg شود؟
بله، در حدود ۵–۱۰٪ موارد، به‌دلیل آنتی‌بادی‌های خودایمن و کمپلکس‌های ایمنی، ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد.
جمع‌بندی نهایی
تست HBV DNA ابزاری حیاتی در بیماران مبتلا به لوپوس است و کمک می‌کند تا:
– عفونت ویروسی فعال از خودایمنی صرف افتراق داده شود؛
– درمان‌های ایمنی‌سرکوبگر با اطمینان بیشتری آغاز گردد؛
– از خطر عود هپاتیت B یا درگیری شدید کبدی جلوگیری شود.
در نهایت، تفسیر تست باید همیشه با درنظرگرفتن شرح حال، نتایج سرولوژی و وضعیت بالینی انجام شود.
منابع:
۱. [Mayo Clinic – Hepatitis B DNA Test and Autoimmune Hepatitis]
2. [Cleveland Clinic – Lupus Hepatitis and Viral Reactivation]
No.64
۰۴/۰۸