مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری خودایمنی است که سیستم ایمنی به اشتباه به غلاف میلین اعصاب حمله می‌کند. اما برخی از بیماران مبتلا به ام‌اس دچار کم‌خونی همزمان نیز می‌شوند که لزوماً به دلیل تغذیه یا خون‌ریزی نیست، بلکه ممکن است منشأ خودایمنی داشته باشد. تست کومبس (Coombs Test) در این شرایط نقش تشخیصی مهمی دارد، زیرا می‌تواند نشان دهد که آیا سیستم ایمنی به سلول‌های قرمز خون نیز حمله کرده است یا خیر.
تست کومبس چیست؟
تست Coombs در بیماران MS روشی است برای بررسی وجود آنتی‌بادی یا کمپلمان روی گلبول‌های قرمز خون. این تست در دو نوع انجام می‌شود:
- کومبس مستقیم (Direct Coombs Test): وجود آنتی‌بادی یا کمپلمان متصل به سطح گلبول‌های قرمز را بررسی می‌کند.
- کومبس غیرمستقیم (Indirect Coombs Test): وجود آنتی‌بادی‌های آزاد در سرم را می‌سنجد که ممکن است در آینده علیه گلبول‌های قرمز عمل کنند.
در بیماران مبتلا به ام‌اس، معمولاً کومبس مستقیم** کاربرد بیشتری دارد، چرا که کم‌خونی مزمن یا حاد می‌تواند حاصل همولیز ایمنی‌واسطه (Autoimmune Hemolytic Anemia – AIHA) باشد.
چرا در بیماران ام‌اس به تست کومبس نیاز داریم؟
درمان‌های تعدیل‌کننده ایمنی که در ام‌اس استفاده می‌شوند (مانند آزاتیوپرین، ناتالیزوماب، یا اینترفرون بتا)، می‌توانند گاهی باعث تحریک یا سرکوب بیش از حد ایمنی شوند. این تغییرات ممکن است منجر به تولید آنتی‌بادی علیه سلول‌های خونی شود.
دلایل انجام تست کومبس در بیماران ام‌اس:
– بروز علائم کم‌خونی بدون علت واضح (خستگی، رنگ‌پریدگی، تپش قلب)
– شک به همولیز ایمنی ناشی از داروهای تعدیل‌کننده ایمنی
– افت شدید هموگلوبین همراه با افزایش غیرمنتظره بیلی‌روبین و LDH
– افزایش رتیکولوسیت‌ها بدون خون‌ریزی آشکار
مکانیسم ارتباط بین ام‌اس و همولیز ایمنی
در هر دو بیماری، عامل اصلی اختلال فعالسازی نامناسب سیستم ایمنی است. در ام‌اس، این هدف میلین اعصاب است و در کم‌خونی ایمنی، سطح گلبول‌های قرمز.
مکانیسم احتمالی این تداخل:
– تحریک متقاطع آنتی‌ژن‌ها (molecular mimicry) بین میلین و غشای گلبول قرمز
– تغییر در پاسخ لنفوسیت‌های B به‌دلیل درمان‌های سرکوبگر ایمنی
– افزایش سیتوکین‌های التهابی (مانند TNF‑α و IL‑۶) که باعث همولیز غیرمستقیم می‌شوند
– همراهی ژنتیکی برخی آلل‌های HLA در هر دو بیماری خودایمنی
عوامل دارویی مؤثر در مثبت شدن تست کومبس در ام‌اس
چند دارو که در درمان ام‌اس یا عوارض آن استفاده می‌شوند ممکن است به‌طور ثانویه باعث همولیز ایمنی شوند:
– آزاتیوپرین: از طریق تولید متابولیت‌های سمی گلبول قرمز
– ناتالیزوماب: احتمال نادر ایجاد AIHA گزارش شده است
– اینترفرون بتا: در برخی بیماران منجر به تولید آنتی‌بادی‌های ضد‌گلبولی شده است
– مایکو‌فنولات و ریتوکسی‌ماب: در موارد نادر موجب تغییر پاسخ ایمنی خونی می‌شوند
تفسیر نتیجه تست کومبس
نتیجه تست معمولاً به صورت مثبت (Positive) یا منفی (Negative) گزارش می‌شود:
- نتیجه مثبت: نشان‌دهنده وجود آنتی‌بادی (IgG) یا کمپلمان (C3) روی گلبول‌های قرمز است و احتمال کم‌خونی همولیتیک ایمنی را مطرح می‌کند.
- نتیجه منفی: همولیز ایمنی فعال وجود ندارد؛ کم‌خونی ممکن است دلایل دیگری مانند کمبود آهن، B12 یا اثرات دارویی داشته باشد.
در بیماران ام‌اس با تست کومبس مثبت، اقدام‌های بعدی شامل **بررسی شدت همولیز (Hb، LDH، بیلی‌روبین، رتیکولوسیت) و در صورت نیاز قطع داروی مشکوک یا آغاز درمان با کورتون است.
رویکرد درمانی در بیماران ام‌اس با کومبس مثبت
درمان بستگی به علت بروز دارد، اما هدف اصلی مهار حمله ایمنی و حفظ سلول‌های قرمز خون است:
– قطع یا تعویض داروی القاکننده
– تجویز کورتیکواستروئید سیستمیک (معمولاً پردنیزولون)
– تجویز IVIg در موارد حاد یا مقاوم
– در صورت عود، استفاده از درمان‌های هدفمند (مانند ریتوکسی‌ماب)
– پایش پاسخ درمانی با تست کومبس و پارامترهای خونی
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا همه بیماران ام‌اس باید تست کومبس بدهند؟
خیر، فقط بیمارانی که علائم کم‌خونی غیرطبیعی یا نشانه‌های همولیز دارند باید بررسی شوند.
۲. آیا مثبت شدن تست کومبس الزاماً به معنی آسیب دارویی است؟
نه، می‌تواند ناشی از فعالسازی ایمنی زمینه‌ای بیمار باشد، اما معمولاً باید داروهای اخیر نیز بررسی شوند.
۳. آیا درمان ام‌اس پس از کومبس مثبت باید قطع شود؟
نه الزاماً. تصمیم بر اساس شدت همولیز و نوع دارو گرفته می‌شود و گاه می‌توان با تغییر دارو یا افزودن درمان‌های ایمنی مشکل را کنترل کرد.
جمع‌بندی
تست کومبس در بیماران ام‌اس با کم‌خونی غیرقابل توضیح تستی ارزشمند برای تشخیص کم‌خونی همولیتیک خودایمنی است. تشخیص زودهنگام این تداخل ایمنی باعث اصلاح درمان‌ها، جلوگیری از آسیب بیشتر خونی و بهبود کیفیت زندگی بیمار می‌شود. در اجرای درمان‌های سرکوبگر ایمنی، پایش منظم هموگلوبین و در صورت نیاز انجام تست کومبس توصیه می‌شود.
منابع :
– [Mayo Clinic – Coombs Test Overview]
– [LabTestsOnline – Direct and Indirect Antiglobulin Tests]
No.98
۰۴/۰۸
