## **تست آنتی‌نوکلئوزوم در مصرف داروهای ضدافسردگی سه‌حالتی؛ پیوند نامرئی میان دارو و ایمنی**
### **مقدمه: چرا واکنش‌های خودایمنی ناشی از دارو اهمیت دارند؟**
داروهای ضدافسردگی سه‌حالتی (Tricyclic Antidepressants) با وجود اثربخشی گسترده در درمان افسردگی مقاوم، اختلالات اضطرابی و دردهای نوروپاتیک، می‌توانند در برخی بیماران پاسخ‌های ایمنی غیرطبیعی ایجاد کنند. یکی از شاخص‌های آزمایشگاهی این واکنش‌ها، **تست آنتی‌نوکلئوزوم (Anti‑Nucleosome Antibody)** است. این آنتی‌بادی‌ها که علیه ساختارهای پروتئین‑DNA در هسته سلول ایجاد می‌شوند، گاهی به عنوان نشانه‌ای از فعال‌شدن مسیر خودایمنی مشابه لوپوس دارویی یا لوپوس سیستمیک (SLE) ظاهر می‌گردند. بررسی سطح آنتی‌نوکلئوزوم در مصرف داروهای سه‌حالتی، به پزشک کمک می‌کند میان عارضه دارویی برگشت‌پذیر و بیماری خودایمنی پایدار تفکیک دقیقی برقرار کند.
## **آنتی‌نوکلئوزوم چیست و چگونه در آزمایش تشخیص داده می‌شود؟**
نوکلئوزوم‌ها واحدهای بنیادی بسته‌بندی DNA در هسته سلول هستند. آنتی‌بادی‌های ضدنوکلئوزوم معمولاً زمانی تولید می‌شوند که سلول‌ها دچار **آپوپتوز غیرطبیعی یا تأخیر در برداشت مواد ژنتیکی تخریب‌شده** شوند. در اثر آن، سیستم ایمنی با اجزای DNA‑هیستون روبه‌رو شده و نسبت به آن‌ها حساس می‌گردد.
**تست آنتی‌نوکلئوزوم** به روش ایمونواسی (ELISA) یا فلورسانس ایمنی انجام می‌شود و در کنار تست‌های ANA و Anti‑Histone برای ارزیابی بیماران مشکوک به لوپوس دارویی یا SLE مورد استفاده قرار می‌گیرد.
—
## **مکانیسم احتمالی ایجاد آنتی‌نوکلئوزوم در داروهای ضدافسردگی سه‌حالتی**
بر اساس داده‌های به‌روز از **Mayo Clinic** و **Cleveland Clinic**، برخی داروهای سه‌حالتی مانند آمی‌تریپتیلین و ایمی‌پرامین می‌توانند از طریق مسیرهای زیر سیستم ایمنی را فعال کنند:
– افزایش **استرس اکسیداتیو** و تغییر در ساختار پروتئین‌های هسته‌ای
– مهار آنزیم‌های متابولیک (CYP450) در کبد و تجمع متابولیت‌های واکنش‌زا
– تحریک غیرمستقیم سلول‌های B و ایجاد آنتیبادی علیه کمپلکس DNA‑هیستون
– تعامل با ژن‌های مستعد خودایمنی (مانند HLA‑DR4, TNFα) در افراد حساس
در چنین بیماران، ابتدا **ANA خفیف مثبت** مشاهده می‌شود و در ادامه، **Anti‑Nucleosome مثبت ولی Anti‑dsDNA منفی** تشخیص افتراقی مهم میان لوپوس دارویی و SLE کلاسیک را فراهم می‌کند.
—
## **تفاوت آنتی‌نوکلئوزوم در لوپوس دارویی و لوپوس سیستمیک**
**در لوپوس دارویی:**
– Anti‑Nucleosome و Anti‑Histone مثبت، اما Anti‑dsDNA در اغلب موارد منفی است.
– کمپلمان (C3, C4) معمولاً نرمال یا اندکی کاهش‌یافته است.
– علائم بالینی محدود به خستگی، درد مفاصل و راش خفیف‌اند.
– با قطع داروی سه‌حالتی، آنتی‌بادی‌ها ظرف ۴‑۸ هفته کاهش می‌یابند.
**در لوپوس سیستمیک:**
– آنتی‌نوکلئوزوم در کنار Anti‑dsDNA مثبت است.
– کمپلمان به شکل قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
– درگیری کلیه و سیستم عصبی دیده می‌شود.
این تمایز برای اجتناب از درمان‌های غیرضروری ایمنوتراپی حیاتی است.
—
## **چه زمانی باید تست آنتی‌نوکلئوزوم درخواست شود؟**
توصیه می‌شود پزشک در شرایط زیر این تست را تجویز کند:
– بروز بثورات یا درد مفصل در بیماری که داروی ضدافسردگی سه‌حالتی مصرف می‌کند.
– وجود ANA مثبت در کنار علائم شبه لوپوس.
– بررسی افتراقی بین لوپوس دارویی و بیماری سیستمیک پایدار.
– ارزیابی ایمنی در بیمارانی که ترکیب چند داروی روان‌پزشکی مصرف می‌کنند.
## **تفسیر نتایج تست و پیگیری درمانی**
– **سطح مثبت آنتی‌نوکلئوزوم:** نشانگر فعال شدن پاسخ خودایمنی وابسته به دارو است، ولی لزوماً به معنی SLE نیست.
– **سطح خنثی یا منفی:** واکنش ایمنی شدید یا لوپوس دارویی رد می‌شود.
– **توصیه بالینی:** در صورت مثبت بودن تست، ادامه مصرف داروی سه‌حالتی باید بازبینی شود و جایگزینی با داروهای جدیدتر (مانند SSRIها) مد نظر قرار گیرد.
—
## **مدیریت بالینی بیماران با تست مثبت**
– قطع تدریجی یا تغییر دارو تحت نظر پزشک.
– مانیتورینگ مجدد آنتی‌نوکلئوزوم و کمپلمان طی ۶‑۸ هفته.
– استفاده از کورتون با حداقل دوز در موارد علامت‌دار.
– آموزش بیمار درباره احتمال برگشت وضعیت ایمنی به حالت نرمال پس از قطع دارو.
—
### **جمع‌بندی**
تست آنتی‌نوکلئوزوم ابزاری ارزشمند برای شناسایی واکنش‌های خودایمنی ناشی از داروهای ضدافسردگی سه‌حالتی است. این تست کمک می‌کند تا موارد لوپوس دارویی که ذاتاً برگشت‌پذیرند، از بیماری‌های خودایمنی مزمن افتراق یابند. آگاهی پزشک و بیمار از این ارتباط، گامی مهم در شخصی‌سازی درمان و پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت دارویی است.
—
### **پرسش‌های متداول (FAQ)**
**۱. آیا مثبت بودن تست آنتی‌نوکلئوزوم به معنای وجود لوپوس است؟**
خیر، ممکن است بیانگر پاسخ موقتی دارویی باشد که با قطع دارو برطرف می‌شود.
**۲. آیا همه داروهای سه‌حالتی چنین اثری دارند؟**
خیر، این پدیده بیشتر با دوز بالا یا مصرف طولانی‌مدت در افراد مستعد رخ می‌دهد.
**۳. پس از منفی شدن تست، آیا مصرف مجدد دارو بی‌خطر است؟**
به‌طور معمول خیر، زیرا احتمال عود بالاست و پزشک باید داروی دیگری تجویز کند.
—
**منابع علمی معتبر:**
– [Mayo Clinic – Lupus Blood Tests Overview](https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/lupus-test)
– [LabTestsOnline – Anti-Nucleosome Antibody Test](https://labtestsonline.org/tests/anti-nucleosome-antibody)
– [MedlinePlus – Drug-Induced Lupus Information](https://medlineplus.gov/druginducedlupus.html)
– [CDC – Medication Safety and Autoimmune Reactions](https://www.cdc.gov/medicationsafety)
– [Cleveland Clinic – Lupus and Autoantibody Testing](https://my.clevelandclinic.org/health/articles/24239-lupus-blood-tests).
No.106
۰۴/۰۸