مولکول گیرنده اینترلوکین‑۲ محلول (IL‑2R Soluble ) یکی از نشانگرهای ایمنی قابل‌اعتماد در ارزیابی فعالیت و پیشرفت بیماری‌های لنفوپرولیفراتیو است. این گیرنده، از بخش بیرونی گیرنده IL‑۲ در سطح لنفوسیت‌های فعال جدا می‌شود و وارد جریان خون می‌گردد. افزایش سطح سرمی sIL‑2R به‌ویژه در بیماری‌های لنفوپلاسموسیتی (Lymphoplasmacytic Disorders) از جمله ماکروگلوبولینمی والدنس‌تروم، لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)، و لنفوم‌های سلول B نشانه فعال‌سازی غیرطبیعی ایمنی و تکثیر مزمن سلول‌های B و T است.
ساختار و نقش بیولوژیک IL‑2R Soluble
گیرنده IL‑۲ از سه زیرواحد α، β و γ تشکیل شده است. هنگامی که سلول‌های T فعال می‌شوند، بخش آلفا (CD25) به مقدار زیاد بیان شده و بخشی از آن به شکل محلول (Soluble IL‑2R) وارد سرم می‌شود.
نقش‌های فیزیولوژیک اصلی sIL‑۲ R عبارت‌اند از:
- تنظیم منفی پاسخ ایمنی از طریق اتصال IL‑۲ و جلوگیری از تحریک بیش‌ازحد T سل‌ها
- بازتابی از میزان فعال‌سازی سیستم ایمنی در بیماری‌های مزمن
- نشانگر شیمیایی برای ارزیابی شدت التهاب و تومورهای خونی
اندازه‌گیری sIL‑۲ R در خون به‌عنوان شاخص فعالیت ایمنی، در کنار سایر نشانگرها مثل β₂‑Microglobulin، LDH و IgM، برای طبقه‌بندی بیماری‌های لنفوپلاسموسیتی کاربرد دارد.
ارتباط IL‑2R Soluble با بیماری‌های لنفوپلاسموسیتی
۱. ماکروگلوبولینمی Waldenström
- در این بیماری، سلول‌های B تکثیر‌یافته مقادیر زیادی IgM می‌سازند. با افزایش فعالیت ایمنی، بیان CD25 در سلول‌های T و B بالا می‌رود و سطح sIL‑۲ R در سرم به‌طور محسوس افزایش می‌یابد.
- سطح بالای sIL‑۲ R با درگیری مغز استخوان، افزایش IgM و خستگی سیستم ایمنی همبستگی دارد.
- کاهش آن در پی درمان موفق (به‌ویژه با ریتوکسیمب) نشانه پاسخ درمانی مناسب است.
۲. لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)
- افزایش sIL‑۲ R یکی از شاخص‌های پیش‌آگهی خطر بالا محسوب می‌شود، چرا که بیان زیاد CD25 در سلول‌های توموری CD5⁺ B منبع اصلی این گیرنده است.
- همراهی دارد با افزایش β₂‑Microglobulin، تعداد لنفوسیت‌های توموری، و کاهش بقا در بیماران پرخطر.
- سطح سرمی بیش از ۲۵۰۰ U/mL در بسیاری از مطالعات (به‌ویژه داده‌های MedlinePlus) به‌عنوان حد هشدار شناخته شده است.
۳. لنفوم‌های سلول B و T
- در لنفوم‌های غیرهوچکینی با فعالیت بالای ایمنی، سلول‌های T حامی (Helper) فعال شده و می‌توانند آزادسازی sIL‑۲ R را تشدید کنند.
- این شاخص در افتراق فرم‌های فعال از غیرفعال لنفوم مفید است.
- در لنفوم‌های T‑سل پریفرال افزایش قابل‌توجه دارد و با سطح LDH و پاسخ التهابی شدید همراه است.
کاربرد بالینی و تفسیر نتایج آزمایش
- نمونه: سرم خون (معمولاً صبح و ناشتا)
- روش‌ها: ELISA یا Chemiluminescence Assay
- محدوده طبیعی: حدود < ۱۰۰۰ U/mL (بسته به کیت و آزمایشگاه)
تفسیر:
- افزایش خفیف: فعالیت ایمنی یا التهابی غیراختصاصی مانند عفونت‌های ویروسی، سارکوییدوز، یا بیماری‌های خودایمنی.
- افزایش متوسط تا زیاد: بیماری‌های لنفوپرولیفراتیو (CLL، Waldenström، DLBCL).
- افزایش شدید (>5000 U/mL): شدت بیماری بالا یا درگیری چندبافتی، نیازمند بررسی درمانی فوری.
مزیت ترکیب sIL‑۲ R با سایر نشانگرها
تفسیر sIL‑۲ R همواره همراه سایر شاخص‌های ایمنی باشد:
- با β₂‑Microglobulin برای پیش‌بینی پیشرفت تومور
- با LDH و CRP برای ارزیابی شدت التهاب
- با IgM/IgG برای افتراق بیماری فعال از مزمن
مدیریت و پیگیری بیماران
برای بیماران مبتلا به بیماری‌های لنفوپلاسموسیتی:
- آزمایش sIL‑۲ R در شروع درمان، سپس در فواصل ۳ تا ۶ ماهه تکرار می‌شود.
- کاهش سطح آن پس از درمان نشانگر مهار تکثیر سلولی و فروکش التهاب است.
- افزایش دوباره تیتر در پیگیری ممکن است نشانه عود بیماری باشد و معمولاً پیش از تغییر بالینی دیده می‌شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا سطح بالای IL‑2R Soluble نشانه قطعی سرطان لنفاوی است؟
خیر، فقط شاخصی غیراختصاصی از فعالیت غیرعادی ایمنی است و باید در کنار سایر یافته‌ها تفسیر شود.
۲. آیا می‌توان از آن برای پایش پاسخ به درمان استفاده کرد؟
بله، کاهش سطح IL‑2R Soluble معمولاً با بهبود بالینی و مهار تکثیر سلول‌های بدخیم همراه است.
۳. چه عواملی ممکن است باعث افزایش کاذب شوند؟
عفونت‌های مزمن، بیماری‌های خودایمنی، یا مصرف برخی داروهای ایمنی‌فعال‌کننده می‌توانند باعث افزایش گذرا شوند.
جمع‌بندی
تست sIL‑۲ R امروز یکی از شاخص‌های حساس برای تشخیص و پایش فعالیت ایمنی در بیماری‌های لنفوپلاسموسیتی شناخته می‌شود. این مولکول بازتابی از تعامل پیچیده سلول‌های T و B در فضای مغز استخوان و خون است. تفسیر صحیح نتیجه در کنار شواهد آزمایشگاهی دیگر و وضعیت بالینی، به پزشک کمک می‌کند تا درمانی هدفمند و زودهنگام ارائه دهد.
منابع :
-NIH – Interleukin‑۲ Receptor Test and Lymphoid Malignancies
– Cleveland Clinic – B‑Cell Disorders and Cytokine Markers
No.112
۰۴/۰۸
