در عملکرد طبیعی دستگاه ایمنی، تعادل میان سلول‌های فعال‌کننده (مانند T‑helper) و مهارکننده (یعنی T‑regulatory cells یا T‑reg) برای جلوگیری از خودایمنی حیاتی است. هنگامی که این تعادل برهم می‌خورد، خطر بروز بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، واسکولیت، یا سندرم‌های نقص تنظیم ایمنی چندسیستمی (Autoimmune Dysregulation Syndrome یا ADS) افزایش می‌یابد.
یکی از شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی این تعادل، نسبت سلول‌های T تنظیمی به سلول‌های T فعالی است که به آن تست T‑Reg Ratio گفته می‌شود. اندازه‌گیری این نسبت می‌تواند دید دقیقی از وضعیت تنظیم پاسخ ایمنی در بیماران مشکوک به اختلال خودایمنی ارائه دهد.
T‑Reg Ratio چیست؟
سلول‌های T تنظیمی (T‑reg) معمولاً با مارکرهای CD4⁺, CD25⁺, FOXP3⁺ شناسایی می‌شوند و نقش مهارکننده در برابر التهاب بیش‌ازحد را دارند. در مقابل، سلول‌های Th17 (با مارکر CD4⁺, IL‑۱۷⁺) و سایر T‑effector ها موجب پاسخ‌های ایمنی فعال می‌شوند.
T‑Reg Ratio معمولاً به‌صورت زیر تعریف می‌شود:
\[
T‑Reg Ratio = \frac{CD4⁺CD25⁺FOXP3⁺}{CD4⁺ T total or CD4⁺IL‑۱۷⁺}
\]
این نسبت نمایانگر توانایی بدن در کنترل پاسخ‌های خودایمنی است. نسبت پایین نشان‌دهنده کاهش سلول‌های تنظیمی و افزایش فعالیت خودایمنی محسوب می‌شود.
نقش T‑Reg Ratio در سندرم‌های Autoimmune Dysregulation
در سندرم‌های اختلال تنظیم خودایمنی (ADS)، بی‌تعادلی ایمنی در سطح سلولی مشاهده می‌شود که منجر به واکنش‌های نابجا علیه سلول‌های خودی می‌گردد. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که کاهش T‑Reg Ratio با شدت آسیب‌های اندام‌های مختلف ارتباط مستقیم دارد.
برخی وضعیت‌های مرتبط عبارت‌اند از:
- سندرم IPEX: ناشی از نقص ژن FOXP3، که نسبت T‑reg عملاً صفر است.
- APS‑۱ (Autoimmune Polyendocrinopathy Syndrome): همراه با کاهش نسبی T‑reg و افزایش Th17.
- لوپوس سیستمیک (SLE): کاهش عملکردی T‑reg علیرغم تعداد طبیعی.
- سندرم DRESS یا خودایمنی القاشده با دارو: تغییرات گذرای T‑Reg Ratio در فاز حاد.
نحوه انجام تست T‑Reg Ratio
تست با استفاده از فلو سایتومتری (Flow Cytometry) روی نمونه خون محیطی انجام می‌شود. آنتی‌بادی‌های فلورسانس‌دار علیه CD4, CD25, FOXP3, IL‑۱۷ به‌کار می‌روند تا جمعیت سلولی اندازه‌گیری شود.
مراحل کلیدی آزمایش:
- استخراج سلول‌های PBMC از خون محیطی
- نشانه‌گذاری چندگانه فلورسانسی
- تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار FlowJo یا FACS Analyzer
- محاسبه نسبت T‑reg به T‑effector
مقادیر طبیعی تقریبی:
- نسبت T‑Reg به T‑total = ۵–۱۰٪
- نسبت T‑Reg به Th17 = ۲ تا ۴ برابر
نسبت کمتر از ۲، معمولاً نشانگر بی‌تعادلی ایمنی قابل توجه است.
تفسیر نتایج و پیامدهای بالینی
- نسبت پایین (< ۲): خطر بالای خودایمنی فعال، کاهش تحمل ایمنی، یا پاسخ بیش‌ازحد به آنتی‌ژن‌های خودی.
- نسبت طبیعی یا بالا: پاسخ ایمنی متعادل و وجود عملکرد مهارکننده کافی.
در بیماران تحت درمان با داروهای بیولوژیک (مانند Anti‑TNF یا IL‑۶ Inhibitors)، پایش دوره‌ای T‑Reg Ratio به‌عنوان شاخص پاسخ سلولی توصیه می‌شود.
کاربردهای بالینی تست T‑Reg Ratio
– تشخیص زودهنگام سندرم‌های اختلال تنظیم ایمنی (ADS)
– پایش مؤثر درمان با داروهای تعدیل‌کننده ایمنی
– برآورد خطر بروز بیماری‌های خودایمنی در خانواده‌های پرخطر
– تفکیک ایمنی‌زایی دارویی از خودایمنی واقعی (مثلاً در DRESS)
ارتباط T‑Reg Ratio با درمان هدفمند
افزایش مصنوعی نسبت T‑Reg می‌تواند هدف درمانی مؤثری باشد. داروهایی چون سیرولیموس، لاوستاتین، یا ویتامین D3، از طریق فعال‌سازی مسیر FOXP3 و TGF‑β، باعث افزایش T‑Reg می‌شوند. بر همین اساس، پزشکان در ADS ها از درمان‌های ترکیبی ضدالتهاب و تنظیمی استفاده می‌کنند تا تعادل ایمنی بازیابی شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا T‑Reg Ratio فقط در بیماری‌های خودایمنی بررسی می‌شود؟
خیر، در پیوند اعضا، آلرژی‌های شدید و عفونت‌های مزمن نیز جهت بررسی تحمل ایمنی تست می‌شود.
۲. آیا این تست می‌تواند پاسخ به درمان را پیش‌بینی کند؟
بله؛ تغییر تدریجی در T‑Reg Ratio یکی از بهترین شاخص‌ها برای ارزیابی پاسخ به داروهای سرکوبگر ایمنی است.
۳. آیا انجام تست نیاز به شرایط خاص دارد؟
نمونه باید در شرایط استریل و طی چند ساعت بررسی شود؛ تب، مصرف کورتیکواستروئید یا عفونت اخیر ممکن است نتیجه را مخدوش کند.
جمع‌بندی
تست T‑Reg Ratio ابزاری ارزشمند برای درک وضعیت تعادل ایمنی در سندرم‌های خودایمنی و اختلالات تنظیم ایمنی است. پایش منظم این شاخص، پزشکان را در تشخیص زودهنگام، پیش‌بینی روند بیماری و تنظیم دقیق درمان‌های بیولوژیک یاری می‌کند.
منابع :
– [LabTestsOnline – Flow Cytometry and Lymphocyte Subsets]
– [MedlinePlus – Autoimmune Diseases Overview]
No 120
۰۴/۰۸
