تستوسترون یکی از مهمترین هورمونهای جنسی بدن است که نقش کلیدی در سلامت جنسی، باروری، قدرت عضلانی، تراکم استخوان، خلقوخو و سطح انرژی دارد. این هورمون در مردان بهطور عمده در بیضهها و در زنان به مقدار کمتر در تخمدانها و غدد فوقکلیوی تولید میشود.
آزمایش تستوسترون معمولاً برای بررسی کاهش میل جنسی، ناباروری، اختلالات قاعدگی، پرمویی یا کممویی غیرطبیعی، خستگی مزمن و تغییرات خلقی درخواست میشود. در ادامه بهطور کامل بررسی میکنیم که بالا یا پایین بودن تستوسترون نشانه چیست و چه زمانی نگرانکننده است.
تستوسترون چیست و چه وظایفی دارد؟
تستوسترون یک هورمون استروئیدی از گروه آندروژنهاست که در هر دو جنس وجود دارد اما مقدار آن در مردان بسیار بیشتر است.
وظایف اصلی تستوسترون
- رشد و حفظ توده عضلانی
- افزایش میل و عملکرد جنسی
- تولید اسپرم در مردان
- حفظ تراکم استخوان
- تنظیم انرژی، تمرکز و خلقوخو
- نقش در رشد موهای بدن و صورت
محدوده نرمال تستوسترون
مقادیر طبیعی بسته به سن، جنس و روش آزمایش متفاوت است، اما بهطور کلی:
- مردان بالغ: ۳۰۰ تا ۱۰۰۰
- زنان بالغ: ۱۵ تا ۷۰
- کودکان: مقادیر پایینتر و وابسته به سن
(واحد اندازهگیری ممکن است بین آزمایشگاهها متفاوت باشد)
علت کاهش تستوسترون
۱. افزایش سن
- شایعترین علت در مردان
- کاهش تدریجی از حدود ۳۰–۴۰ سالگی
۲. کمکاری بیضهها
- آسیب، عفونت یا جراحی بیضه
- اوریون در بزرگسالی
- شیمیدرمانی یا پرتودرمانی
۳. اختلالات هیپوفیز و هیپوتالاموس
- کاهش ترشح LH و FSH
- کاهش تحریک بیضهها برای تولید تستوسترون
۴. چاقی و سندرم متابولیک
- افزایش تبدیل تستوسترون به استروژن
- کاهش تستوسترون آزاد
۵. بیماریهای مزمن
- دیابت
- بیماری کلیوی یا کبدی
- عفونتهای طولانیمدت
۶. استرس، کمخوابی و سبک زندگی نامناسب
- افزایش کورتیزول
- مهار ترشح هورمونهای جنسی
علائم تستوسترون پایین
در مردان
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ
- خستگی مزمن
- کاهش توده عضلانی
- افسردگی و کاهش تمرکز
- ناباروری
در زنان
- کاهش میل جنسی
- ضعف و خستگی
- کاهش تراکم استخوان
علت افزایش تستوسترون
۱. سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
- شایعترین علت در زنان
- همراه با پرمویی، آکنه و اختلال قاعدگی
۲. مصرف داروها یا مکملهای هورمونی
- تستوسترون تزریقی یا خوراکی
- استروئیدهای آنابولیک (بدنسازی)
۳. تومورهای بیضه یا غده فوقکلیه
- نادر اما مهم
- افزایش غیرطبیعی و ناگهانی هورمون
۴. اختلالات ژنتیکی یا هورمونی نادر
- افزایش تولید آندروژنها
علائم تستوسترون بالا
در مردان
- پرخاشگری و تحریکپذیری
- آکنه شدید
- افزایش خطر لخته شدن خون
- کاهش تولید اسپرم
در زنان
- رشد موهای زائد صورت و بدن
- ریزش موی مردانه
- آکنه
- بم شدن صدا
- نامنظمی قاعدگی
چه زمانی آزمایش تستوسترون درخواست میشود؟
- کاهش یا افزایش میل جنسی
- ناباروری
- اختلال نعوظ
- علائم مردانه شدن در زنان
- بررسی بلوغ زودرس یا دیررس
- پایش درمانهای هورمونی
نکات مهم برای تفسیر دقیق آزمایش
- بهترین زمان انجام آزمایش در مردان: صبح زود
- باید همراه با LH، FSH، SHBG و تستوسترون آزاد تفسیر شود
- مصرف داروها و مکملها حتماً به پزشک اطلاع داده شود
پرسشهای متداول
آیا تستوسترون پایین قابل درمان است؟
بله، بسته به علت، با اصلاح سبک زندگی یا درمان دارویی.
آیا تستوسترون بالا خطرناک است؟
در صورت مصرف خودسرانه یا وجود تومور، بله و نیاز به بررسی دارد.
آیا کاهش تستوسترون با افزایش سن طبیعی است؟
بله، اما اگر همراه با علائم آزاردهنده باشد باید بررسی شود.
جمعبندی
- تستوسترون پایین معمولاً نشانه افزایش سن، اختلال بیضه یا بیماریهای مزمن است.
- تستوسترون بالا اغلب به دلیل مصرف داروهای هورمونی یا PCOS ایجاد میشود.
تفسیر صحیح این هورمون نیازمند بررسی علائم بالینی، زمان انجام آزمایش و سایر هورمونهای مرتبط است و نباید صرفاً بر یک عدد تکیه کرد.