سیستم ایمنی بدن همانند یک مرزبان دقیق، بین «شهروندان خودی» و «غریبه‌های مهاجم» تمایز قائل می‌شود. آنتی‌ژن‌های لکوسیتی انسانی (HLA) بخشی از این سیستم شناسایی هستند و آزمایش HLA Typing همانند بررسی دقیق گذرنامه سلول‌ها عمل می‌کند. این تست نه‌تنها در موفقیت پیوند عضو نقش حیاتی دارد، بلکه در تشخیص برخی بیماری‌های خودایمنی و حتی واکنش‌های ناخواسته دارویی نیز ارزشمند است.
آزمایش HLA Typing چیست؟
HLA یا Human Leukocyte Antigen مجموعه‌ای از پروتئین‌هاست که روی سطح بیشتر سلول‌های بدن (به‌ویژه گلبول‌های سفید) قرار دارند. ژن‌های HLA روی بازوی کوتاه کروموزوم ۶ قرار گرفته و به دو کلاس اصلی تقسیم می‌شوند:
– کلاس I: شامل HLA-A، HLA-B و HLA-C
– کلاس II: شامل HLA-DR، HLA-DQ و HLA-DP
این مولکول‌ها نقشی مهم در ارائه آنتی‌ژن به سیستم ایمنی و کنترل پاسخ ایمنی دارند.
کاربردهای بالینی آزمایش HLA Typing
پیوند اعضا و بافت‌ها:
– انتخاب بهترین اهداکننده برای پیوند کلیه، قلب، کبد و ریه
– تعیین تطابق در پیوند مغز استخوان و سلول‌های بنیادی خونساز
بیماری‌های خودایمنی:
– HLA-B27 و ارتباط با اسپوندیلیت آنکیلوزان و سندرم رایتر
– HLA-DQ2/DQ8 در بیماری سلیاک
فارماکوژنتیک:
– پیش‌بینی واکنش‌های شدید پوستی ناشی از کاربامازپین (HLA-B*15:02) یا آلوپورینول (HLA-B*58:01)
ژنتیک قانونی و پدر/مادرشناسی:
– بررسی روابط خونی در موارد خاص قضایی یا پزشکی
روش انجام آزمایش
– نمونه اصلی: خون وریدی
روش‌های تایپینگ:
– سرولوژیک (کمتر استفاده می‌شود)
– مولکولی: PCR-SSP، PCR-SSO، توالی‌یابی نسل جدید (NGS)
– زمان آماده‌سازی: معمولاً بین چند ساعت تا چند روز، بسته به تکنیک آزمایشگاه
تفسیر نتایج
– هر فرد ترکیب منحصربه‌فردی از آلل‌های HLA دارد (به‌جز دوقلوهای همسان)
– تطابق بالا بین اهداکننده و گیرنده خطر پس‌زدن پیوند را کاهش می‌دهد
– در بیماری‌های خودایمنی، وجود برخی آلل‌ها ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد، اما تشخیص قطعی نیازمند معیارهای بالینی و آزمایش‌های تکمیلی است
مزایا و محدودیت‌ها
مزایا:
– افزایش موفقیت پیوند
– کمک به تشخیص زودهنگام برخی بیماری‌ها
– پیشگیری از عوارض شدید دارویی
محدودیت‌ها:
– تطابق کامل همیشه ممکن نیست
– برخی نتایج نیاز به تفسیر در کنار سایر داده‌های بالینی دارند
سخن پایانی
آزمایش HLA Typing ستون فقرات علم سازگاری بافتی و ایمنی در پیوند است. با پیشرفت فناوری توالی‌یابی و بانک‌های داده ژنتیکی، دقت و سرعت این تست افزایش یافته و امیدهای بیشتری برای بیماران نیازمند پیوند به وجود آمده است.
سوالات متداول
۱. آیا برای آزمایش نیاز به آمادگی خاصی است؟
خیر، آمادگی خاصی لازم نیست. تنها کافی است نمونه خون گرفته شود.
۲. آیا نتیجه مثبت HLA-B27 به معنی قطعی بودن بیماری است؟
خیر، تنها به معنای افزایش احتمال ابتلا به برخی بیماری‌هاست و نیاز به ارزیابی بالینی دارد.
۳. آیا امکان استفاده از نتایج این تست برای چند سال بعد وجود دارد؟
بله، چون HLA فرد تغییر نمی‌کند، نتایج سال‌ها اعتبار دارد، مگر اینکه از نظر تکنیکی نیاز به روش دقیق‌تر باشد.
منابع:
– [Lab Tests Online – HLA Testing]
– [MedlinePlus – Histocompatibility Antigen Test]
No. 86
۰۴/۰۶