بتا-۲ میکروگلوبولین (B2M) پروتئینی کوچک است که روی سطح بیشتر سلول‌های بدن وجود دارد و جزئی از مجموعه HLA کلاس I محسوب می‌شود. این پروتئین به‌طور طبیعی وارد خون می‌شود و توسط کلیه‌ها دفع می‌گردد.
افزایش سطح B2M می‌تواند نشان‌دهنده‌ی فعالیت بیش‌ازحد سیستم ایمنی یا اختلال در عملکرد کلیه‌ها باشد. به همین دلیل، آزمایش B2M هم در سرطان‌های خون و مغز استخوان و هم در بیماری‌های کلیوی کاربرد دارد.
چرا آزمایش B2M انجام می‌شود؟
۱) به‌عنوان نشانگر توموری
-
در مولتیپل میلوما، لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) و برخی لنفوم‌ها، B2M برای:
-
برآورد بار توموری
-
مرحله‌بندی و پیش‌آگهی
-
پایش روند درمان
استفاده می‌شود. (عدد بالاتر معمولاً نشانه بیماری پیشرفته‌تر است، اما به‌تنهایی تشخیص سرطان نمی‌دهد).
-
۲) در آسیب کلیوی
-
B2M خون: با کاهش عملکرد کلیه (کاهش GFR) بالا می‌رود.
-
B2M ادرار: در آسیب لوله‌ای کلیه (Tubular damage) افزایش می‌یابد؛ در بیماری‌های گلومرولی تغییر کمتری دارد.
۳) شرایط خاص
-
در بیماران دیالیزی، تجمع B2M می‌تواند منجر به آمیلوئیدوز وابسته به دیالیز شود که با درد مفاصل یا سندرم تونل کارپ همراه است.
چه کسانی به این آزمایش نیاز دارند؟
-
بیماران مبتلا به مولتیپل میلوما، CLL یا برخی لنفوم‌ها برای تعیین شدت و پیگیری درمان.
-
افراد با علائم بیماری کلیه (پروتئینوری، هماچوری) برای تعیین نوع آسیب (لوله‌ای یا گلومرولی).
-
در موارد مشکوک به انتشار سرطان به سیستم عصبی مرکزی، ممکن است B2M در مایع مغزی–نخاعی (CSF) سنجیده شود.
روش انجام آزمایش
-
نمونه خون وریدی (شایع‌ترین).
-
در برخی شرایط: ادرار یا CSF.
-
آمادگی خاصی نیاز ندارد، مگر اینکه همزمان آزمایش دیگری (مثل قند خون) درخواست شده باشد.
تفسیر نتایج
افزایش B2M خون
-
کاهش عملکرد کلیه (کاهش GFR)
-
فعال شدن سیستم ایمنی (عفونت‌ها، التهاب‌ها، سرطان‌های خونی)
-
مرحله پیشرفته‌تر مولتیپل میلوما یا CLL
افزایش B2M ادرار
-
آسیب لوله‌ای کلیه (مثلاً داروهای نفروتوکسیک یا سندرم فانکونی)
دیالیز طولانی‌مدت
-
تجمع B2M → آمیلوئیدوز وابسته به دیالیز (علائم اسکلتی–مفصلی)
B2M در سرطان‌های خونی
-
در مولتیپل میلوما: همراه با آلبومین و یافته‌های مغز استخوان برای مرحله‌بندی (ISS staging).
-
در CLL و لنفوم‌ها: شاخص شدت بیماری و پایش درمان.
-
⚠️ توجه: بالا بودن B2M تنها نشانه وجود سرطان نیست و باید همراه سایر تست‌ها تفسیر شود.
پرسش‌های رایج (FAQ)
۱) محدوده طبیعی B2M چقدر است؟
به روش آزمایشگاه وابسته است و عدد ثابت ندارد.
۲) اگر B2M من بالا باشد یعنی سرطان دارم؟
خیر؛ بالا بودن می‌تواند ناشی از بیماری کلیه، عفونت یا التهاب هم باشد.
۳) تفاوت B2M خون و ادرار چیست؟
-
خون → بار توموری یا عملکرد کلیه
-
ادرار → آسیب لوله‌ای کلیه
۴) آیا می‌توان با این آزمایش درمان را پیگیری کرد؟
بله؛ در سرطان‌های خونی روند کاهش یا افزایش B2M می‌تواند اطلاعاتی درباره پاسخ به درمان بدهد.
۵) ارتباط B2M با دیالیز چیست؟
دیالیز ناکافی می‌تواند باعث تجمع B2M و بروز آمیلوئیدوز شود.
جمع‌بندی
آزمایش بتا-۲ میکروگلوبولین (B2M) یک ابزار چندمنظوره است:
-
در سرطان‌های خونی برای مرحله‌بندی، پیش‌آگهی و پایش درمان.
-
در بیماری‌های کلیوی برای افتراق آسیب لوله‌ای از گلومرولی (به‌ویژه در ادرار).
-
در بیماران دیالیزی برای پایش خطر آمیلوئیدوز.
تفسیر این تست باید همیشه در کنار عملکرد کلیه، سایر آزمایش‌ها و وضعیت بالینی انجام شود.
منابع:
MedlinePlus – Beta-2 Microglobulin (B2M) Test
No. 122
۰۴/۰۵