آزمایش حلالیت در صفرا یکی از تست‌های کلاسیک میکروب‌شناسی است که برای شناسایی و تأیید استرپتوکوک پنومونیه (Pneumococcus) از میان سایر استرپتوکوک‌های آلفاهمولیتیک به کار می‌رود.
در این آزمایش، باکتری پنوموکک در حضور نمک‌های صفراوی (معمولاً سدیم دزوکسی‌کولات ۲ تا ۱۰٪) دچار لیز و از بین رفتن سلول می‌شود، درحالی‌که اغلب گونه‌های مشابه مانند S. mitis یا S. oralis دست‌نخورده باقی می‌مانند.
اصل علمی
-
پنوموکک دارای آنزیم‌های خودلیزکننده است.
-
این آنزیم‌ها در حضور نمک صفرا فعال‌تر می‌شوند و دیوارهٔ سلولی را می‌شکنند.
-
نتیجهٔ مثبت: باکتری لیز شده و سوسپانسیون شفاف می‌شود یا کلنی روی پلیت ناپدید می‌گردد.
-
نتیجهٔ منفی: تغییری رخ نمی‌دهد و کلنی یا سوسپانسیون دست‌نخورده باقی می‌ماند.
چه زمانی از این تست استفاده می‌شود؟
-
زمانی که کلنی‌های مشکوک به پنوموکک از نمونه‌هایی مثل خون، مایع مغزی–نخاعی (CSF)، خلط یا سواب نازوفارنکس جدا شده باشند.
-
برای تأیید مواردی که تست اپتوخین مبهم یا منفی است (زیرا برخی پنوموکک‌ها نسبت به اپتوخین مقاوم‌اند).
روش انجام تست (غیرفنی و ساده)
-
از کلنی تازه، یک سوسپانسیون کدر تهیه می‌شود.
-
محلول نمک صفرا به آن اضافه می‌گردد (روش لوله‌ای).
-
در روش پلیت، یک قطره محلول صفرا مستقیماً روی کلنی گذاشته می‌شود.
-
اگر تست مثبت باشد، معمولاً طی ۳۰ دقیقه کلنی یا کدورت از بین می‌رود.
برای اطمینان، همیشه کنترل مثبت (S. pneumoniae) و کنترل منفی (S. mitis) همراه تست اجرا می‌شوند.
ارتباط با سایر تست‌ها
-
الگوریتم استاندارد شناسایی پنوموکک شامل:
-
گرم مثبت دوقطبی/لنستی
-
کاتالاز منفی
-
آلفاهمولیز
-
حساسیت به اپتوخین
-
حلالیت در صفرا
-
-
در صورت تردید، تست‌های مولکولی (مثل PCR ژن lytA) یا MALDI-TOF برای تأیید نهایی به کار می‌روند.
محدودیت‌ها
-
مزیت: تستی ساده، سریع و نسبتاً دقیق برای افتراق پنوموکک از سایر استرپتوکوک‌های گروه میتیس.
-
محدودیت:
-
گاهی لیز ناقص یا تفسیر ذهنی نتایج باعث خطا می‌شود.
-
تازگی کلنی و کیفیت نمونه اهمیت زیادی دارد (بهترین عملکرد با کلنی ۱۸–۲۴ ساعته).
-
-
بنابراین، همیشه نتیجه باید همراه با سایر تست‌ها و شواهد آزمایشگاهی تفسیر شود.
نسخه‌های سریع و نوین
امروزه برخی آزمایشگاه‌ها تست حلالیت سریع در صفرا را مستقیماً روی نمونه‌های مثبت کشت خون انجام می‌دهند که می‌تواند زمان تشخیص را به‌شدت کاهش دهد و حساسیت بالایی داشته باشد.
برای بیمار چه معنایی دارد؟
-
این تست روی باکتری جداشده از نمونهٔ شما انجام می‌شود، نه روی مایع صفراوی بدن.
-
اگر نتیجه مثبت باشد، به معنی تأیید وجود پنوموکک است.
-
تشخیص دقیق پنوموکک به پزشکان کمک می‌کند درمان آنتی‌بیوتیکی درست و تصمیم‌های کنترلی (مثل واکسیناسیون) را بهتر برنامه‌ریزی کنند.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱) آیا این آزمایش روی صفرا انجام می‌شود؟
خیر. «صفرا» در نام آزمایش به نمک‌های صفراوی آزمایشگاهی اشاره دارد.
۲) فرقش با تست اپتوخین چیست؟
اپتوخین حساسیت باکتری به یک آنتی‌بیوتیک خاص را می‌سنجد؛ حلالیت در صفرا، توانایی لیز اختصاصی پنوموکک را بررسی می‌کند. معمولاً هر دو کنار هم استفاده می‌شوند.
۳) آیا امکان خطا وجود دارد؟
به‌ندرت. کلنی‌های قدیمی یا تفسیر ذهنی می‌توانند نتایج را مبهم کنند؛ در این موارد از PCR یا تست‌های تکمیلی کمک گرفته می‌شود.
جمع‌بندی
آزمایش حلالیت در صفرا یک تست ساده، سریع و ارزشمند برای تشخیص پنوموکک است که در کنار اپتوخین و سایر یافته‌ها، پایهٔ شناسایی این پاتوژن مهم را تشکیل می‌دهد. تفسیر صحیح نتیجه به تیم درمان کمک می‌کند درمان آنتی‌بیوتیکی مناسب‌تر و دقیق‌تری انتخاب شود.
منابع :
Thermo Fisher Scientific – Bile Solubility Test
APHL – Laboratory Methods for Bacterial Pathogens
No. 111
۰۴/۰۵