کلیهها ارگانهایی حیاتی هستند که وظیفه پاکسازی مواد زائد، تنظیم مایعات و حفظ تعادل الکترولیت بدن را بر عهده دارند. در بیماران بستری یا مبتلا به سرطان که تحت شیمیدرمانی قرار دارند، عملکرد کلیه ممکن است بهطور جدی دچار اختلال شود. به همین علت، آزمایشهای منظم عملکرد کلیه بخش مهمی از مراقبت و ایمنی درمان این بیماران محسوب میشود.
نقش عملکرد کلیه در پاسخ به درمان
کلیهها نقشی حیاتی در دفع داروها دارند. چنانچه عملکرد آنها مختل شود، مواد دارویی و سمی در بدن تجمع پیدا کرده و باعث بروز عوارض خطرناک میشود. بنابراین پایش مستمر عملکرد کلیه، به تنظیم دوز دارو و کاهش خطر نارسایی کلیوی کمک میکند.
عوامل خطر در بیماران شیمیدرمانی
– مصرف داروهای نفروتوکسیک مانند Cisplatin، Ifosfamide، Methotrexate، NSAIDs، آمینوگلیکوزیدها.
– افت فشار خون یا کمآبی شدید.
– عفونتهای سیستمیک (سپسیس).
– سن بالا، دیابت یا فشار خون بالا.
آزمایشهای اصلی ارزیابی عملکرد کلیه
۱. کراتینین سرم (Serum Creatinine)
شاخص اصلی فیلتر خون توسط کلیه؛ افزایش آن نشانه کاهش عملکرد گلومرولی است.
محدوده نرمال بین ۰٫۶ تا ۱٫۳ mg/dL بسته به جنس و سن متغیر است.
۲. نیتروژن اوره خون (BUN)
افزایش BUN ممکن است در کمآبی یا کاهش جریان خون به کلیه دیده شود.
همراهی آن با کراتینین برای تشخیص دقیقتر مفید است.
۳. نرخ فیلتراسیون گلومرولی (eGFR)
معیاری از خون تصفیهشده در هر دقیقه؛ کاهش زیر ۶۰ mL/min نشانه خطر نارسایی مزمن کلیه است.
۴. نسبت آلبومین به کراتینین در ادرار (ACR)
افزایش آلبومین ادرار، مخصوصاً در بیماران دریافتکننده شیمیدرمانی، نشانگر آغاز نفروپاتی دارویی است.
۵. بررسی الکترولیتها
تغییرات ناگهانی سدیم، پتاسیم، منیزیم یا کلسیم ممکن است علامت آسیب کلیوی یا سمیت دارویی باشند.
مراحل انجام آزمایشها
۱. نمونه خون گرفته میشود.
۲. در برخی موارد نمونه ادرار ۲۴ ساعته برای ارزیابی دقیقتر جمعآوری میشود.
۳. نتایج بر اساس سن، جنس و داروهای مصرفی تفسیر میگردند.
تفسیر نتایج آزمایش عملکرد کلیه
– کراتینین بالا و GFR پایین: نشاندهنده آسیب متوسط تا شدید کلیه
– آلبومین ادرار بالا: آسیب اولیه گلومرولی.
– اختلال الکترولیتها: احتمال سمیت دارویی یا کمآبی.
اقدامات اصلاحی در صورت اختلال عملکرد کلیه
– کاهش یا توقف داروهای نفروتوکسیک.
– افزایش هیدراتاسیون با سرم یا مایعات خوراکی.
– استفاده از داروهای محافظ کلیه در صورت نیاز.
– تکرار آزمایشها در فاصله ۴۸ تا ۷۲ ساعت
در موارد حاد، ممکن است نیاز به دیالیز موقت باشد.
علائم هشداردهنده اختلال عملکرد کلیه
– کاهش حجم یا تیرگی ادرار
– تورم اندامها یا اطراف چشم
– تهوع، خستگی یا احساس گیجی
– افزایش فشار خون یا ضربان قلب
روشهای پیشگیری از آسیب کلیه
– مصرف کافی مایعات روزانه
– عدم استفاده خودسرانه از داروهای ضدالتهاب
– تنظیم دوز داروها براساس eGFR
– پایش آزمایشهای کلیه در هر دوره درمانی
– آموزش بیمار درباره علائم هشدار
جمعبندی
آزمایش عملکرد کلیه در بیماران بستری و تحت شیمیدرمانی تستی حیاتی برای حفظ ایمنی درمان است. پایش شاخصهایی مانند کراتینین، BUN، GFR و الکترولیتها به جلوگیری از آسیب کلیوی بیمار کمک میکند. این رویکرد، خط اول دفاع در برابر نارسایی کلیه محسوب میشود.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Kidney Function Tests]
۲. [CDC – Electrolyte Monitoring in Hospital Patients]
No.72
۰۴/۰۷