فسفر یکی از الکترولیت‌های ضروری بدن است که در ساخت استخوان و دندان، تولید انرژی (ATP)، انتقال پیام‌های عصبی و عملکرد عضلات نقش کلیدی دارد. اندازه‌گیری سطح فسفر خون یا آزمایش فسفر سرم (فسفات) برای ارزیابی سلامت کلیه‌ها، غدد پاراتیروئید، متابولیسم استخوان و برخی بیماری‌های متابولیک استفاده می‌شود.
چه زمانی پزشک آزمایش فسفر را توصیه می‌کند؟
آزمایش فسفر سرم ممکن است در شرایط زیر انجام شود:
-
بیماری مزمن کلیه: ناتوانی کلیه در دفع فسفر باعث افزایش آن در خون می‌شود.
-
اختلالات پاراتیروئید: در پرکاری پاراتیروئید فسفر کاهش و در کم‌کاری آن افزایش می‌یابد.
-
سندرم تومور لیزیس یا تخریب سلولی شدید: آزاد شدن فسفر داخل سلولی به خون، سطح سرمی را بالا می‌برد.
-
سوءتغذیه یا سندرم ری‌فیدینگ (Refeeding): بازگشت تغذیه پس از گرسنگی طولانی می‌تواند باعث افت شدید فسفر شود.
محدوده نرمال فسفر سرم
-
بزرگسالان: حدود ۲٫۵ تا ۴٫۵ mg/dL
-
کودکان: معمولاً بالاتر، حدود ۴ تا ۶٫۵ mg/dL بسته به سن
-
هیپوفسفاتمی: کمتر از ۲٫۵ mg/dL؛ زیر ۱٫۵ mg/dL معمولاً علائم شدید ایجاد می‌کند.
-
هیپرفسفاتمی: بیش از ۴٫۵–۵ mg/dL؛ نیازمند بررسی علل زمینه‌ای است.
علائم و عوارض تغییرات فسفر
فسفر پایین (هیپوفسفاتمی):
-
ضعف و درد عضلانی
-
گیجی، تغییر سطح هوشیاری
-
خطر تشنج
-
همولیز، رابدومیولیز
-
نرمی استخوان‌ها (استئومالاسی) یا راشیتیسم در کودکان
فسفر بالا (هیپرفسفاتمی):
-
اغلب بی‌علامت تا زمانی که باعث هیپوکلسمی شود
-
اسپاسم و کرامپ عضلانی
-
رسوب کلسیم در بافت نرم
-
درد استخوان، اختلالات ریتم قلبی
نحوه انجام تست و آمادگی لازم
-
نمونه‌گیری از خون وریدی انجام می‌شود.
-
معمولاً نیاز به ناشتا بودن نیست.
-
برای تفسیر دقیق، اغلب همراه با کلسیم، ویتامین D و هورمون پاراتیروئید (PTH) سنجیده می‌شود.
مدیریت درمانی اختلالات فسفر
کاهش فسفر (هیپرفسفاتمی):
-
محدود کردن مصرف مواد غذایی پر فسفر (لبنیات، مغزها، گوشت‌های فرآوری‌شده)
-
استفاده از بایندرهای فسفات مانند کربنات کلسیم یا سِولِمر
-
در نارسایی کلیه: دیالیز
افزایش فسفر (هیپوفسفاتمی):
-
درمان علت زمینه‌ای (سوءتغذیه، اختلال هورمونی، بیماری کلیوی)
-
مکمل خوراکی فسفر یا تزریق وریدی (در موارد شدید) با نظارت دقیق پزشک
سؤالات متداول
۱) آیا رژیم غذایی روی فسفر خون اثر دارد؟
بله، مصرف زیاد لبنیات، گوشت، ماهی و مغزها می‌تواند سطح فسفر را بالا ببرد.
۲) آیا بالا بودن فسفر همیشه علامت بیماری است؟
خیر، اما معمولاً نشانگر اختلال کلیوی یا هورمونی است و نیاز به بررسی دارد.
۳) چه زمانی فسفر پایین خطرناک است؟
مقادیر کمتر از ۱٫۵ mg/dL می‌تواند خطرناک باشد و منجر به تشنج، همولیز و ضعف شدید شود.
منابع :
Cleveland Clinic – Phosphorus Blood Test
Mayo Clinic Laboratories – Phosphorus, Serum
No. 43
۰۴/۰۵