آزواسپرمی (Azoospermia) یکی از مهمترین علل ناباروری در مردان است؛ وضعیتی که در آن مایع منی فاقد اسپرم قابل مشاهده است. این مشکل به معنای نبود کامل اسپرم نیست، بلکه ممکن است به دلایل انسدادی یا اختلال در تولید اسپرم رخ دهد. در حالی که شنیدن تشخیص آزواسپرمی ممکن است برای بسیاری از زوجها نگرانکننده باشد، پیشرفتهای پزشکی در سالهای اخیر راهحلهای قابلتوجهی برای درمان این وضعیت ارائه کردهاند.
آزواسپرمی چیست؟ نگاهی علمی به تعریف بیماری
آزواسپرمی به وضعیتی گفته میشود که در تجزیه و تحلیل مایع منی (Semen Analysis) هیچ اسپرم زندهای یافت نمیشود. این اختلال میتواند دو نوع اصلی داشته باشد:
– آزواسپرمی انسدادی (Obstructive): مسیر خروج اسپرم از بیضه تا مجرای منی مسدود شده است
– آزواسپرمی غیرانسدادی (Non-obstructive): بیضهها قادر به تولید طبیعی اسپرم نیستند، معمولاً به دلیل آسیب یا اختلال هورمونی
علتهای آزواسپرمی
پزشکان علتهای آزواسپرمی را در سه دسته اصلی تقسیم میکنند:
۱. علل پیشبیضهای (Pretesticular):
– کاهش تحریک هورمونی از هیپوتالاموس یا هیپوفیز
– سطح پایین FSH و LH
– مصرف طولانی مدت استروئیدهای آنابولیک یا داروهای شیمیدرمانی
۲. علل بیضهای (Testicular):
– آسیب مستقیم به بیضهها از جمله ضربه یا اوریون در دوران بلوغ
– مشکلات ژنتیکی مانند سندرم کلاینفلتر (XXY)
– کاهش شدید تولید اسپرم در بیماریهای مزمن مثل دیابت یا نارسایی کلیوی
۳. علل پسبیضهای (Post-testicular):
– انسداد در مجرای اسپرم، اپیدیدیم یا وازدفران
– عفونتهای تناسلی درماننشده (کلامیدیا، گنوره)
– عمل جراحی قبلی (مانند وازکتومی)
علائم و نشانههای آزواسپرمی
در اغلب موارد آزواسپرمی بدون علامت است و تنها در زمان بررسی ناباروری تشخیص داده میشود؛ اما گاهی ممکن است همراه باشد با:
– بیضههای کوچک یا سفت
– کاهش میل جنسی یا نعوظ ناقص
– ترشح کم یا غیر طبیعی منی
– سابقه عفونت یا آسیب در ناحیه تناسلی
آزمایشها و تشخیص آزواسپرمی
تشخیص دقیق نیازمند بررسیهای تخصصی آزمایشگاهی و تصویربرداری است.
– آنالیز مایع منی (Semen Analysis): انجام حداقل دو بار با فاصله زمانی مناسب برای تأیید نتیجه.
– تستهای هورمونی خون: بررسی سطح FSH، LH، تستوسترون و پرولاکتین برای ارزیابی عملکرد بیضه.
– سونوگرافی بیضه و مجاری اسپرم: برای تشخیص انسداد یا ناهنجاری.
– آزمایش ژنتیکی (Karyotype / Y-Chromosome microdeletion): شناسایی اختلالات کروموزومی مؤثر بر تولید اسپرم.
– نمونهبرداری از بیضه (Testicular Biopsy):** جهت بررسی وجود اسپرم در بافت بیضه
روشهای درمان آزواسپرمی
درمان به نوع و علت بیماری بستگی دارد، اما خوشبختانه بسیاری از موارد قابلدرمان هستند. گزینههای درمانی به شرح زیرند:
– درمان دارویی: در موارد کمکاری محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز، تزریق هورمونهای محرک مانند FSH و hCG میتواند تولید اسپرم را تحریک کند.
– جراحی باز کردن انسداد مجرا: در نوع انسدادی، عمل وازووازوستومی یا اپیدیدیمووازوستومی میتواند راه انتقال اسپرم را باز کند.
– استخراج اسپرم از بیضه (TESE / micro-TESE): در موارد غیرانسدادی، اسپرم از بافت بیضه استخراج شده و برای لقاح مصنوعی (IVF یا ICSI) استفاده میشود.
– مشاوره ژنتیک و درمان حمایتی:** در وجود اختلالات کروموزومی، مشاوره و روشهای جایگزین مانند استفاده از اسپرم اهدایی مطرح میشود.
پیشگیری و مراقبت در برابر آزواسپرمی
اگرچه برخی از علل آزواسپرمی ژنتیکیاند، اما میتوان با پیشگیری از عوامل خطر، شانس باروری را حفظ کرد
– پرهیز از مصرف داروهای هورمونی یا استروئیدهای غیرپزشکی
– کنترل بیماریهای مزمن (دیابت، فشار خون بالا)
– اجتناب از گرمای زیاد یا تابش طولانی ناحیه تناسلی
– ترک سیگار و الکل
– مراجعه سالانه برای ارزیابی سلامت باروری
پرسشهای متداول (FAQ)
۱- آیا آزواسپرمی درمانپذیر است؟
بله، بسته به علت بیماری، بسیاری از موارد با درمان دارویی یا جراحی قابلبهبود هستند.
۲- آیا در آزواسپرمی امکان استفاده از اسپرم خود بیمار برای IVF وجود دارد؟
در صورت وجود حتی تعداد اندکی اسپرم در بافت بیضه، میتوان آنها را استخراج و برای لقاح مصنوعی استفاده کرد.
۳- آیا مصرف مکملها یا غذاهای خاص باعث بهبود آزواسپرمی میشود؟
در نوع غیرانسدادی، مکملهایی مانند روی (Zn)، سلنیوم و ویتامین E ممکن است به بهبود عملکرد بیضه کمک کنند، اما باید زیر نظر پزشک مصرف شوند.
جمعبندی
آزواسپرمی به معنای پایان باروری نیست. امروزه با روشهای پیشرفته مانند استخراج میکروسکوپی اسپرم (micro-TESE) و درمانهای هورمونی، امکان پدر شدن برای بسیاری از بیماران فراهم شده است. کلید موفقیت در درمان، تشخیص زودهنگام، همکاری نزدیک با پزشک متخصص اورولوژی و پیگیری منظم نتایج آزمایش است.
منابع :
[CDC – Male Infertility Research and Prevention]
No.97
۰۴/۰۷
