آنتی‌بادی ضد فسفولیپید (Anti Phospholipid Antibodies – APA) گروهی از پروتئین‌های غیرطبیعی هستند که توسط سیستم ایمنی بدن تولید می‌شوند و به فسفولیپیدها یا پروتئین‌های متصل به آن‌ها حمله می‌کنند. این آنتی‌بادی‌ها می‌توانند روند طبیعی لخته‌شدن خون را مختل کرده و خطر ایجاد لخته‌های غیرعادی (ترومبوز) را افزایش دهند. وجود این آنتی‌بادی‌ها در خون ممکن است به تشخیص سندرم آنتی‌فسفولیپید (APS) کمک کند؛ بیماری‌ای که می‌تواند منجر به مشکلات جدی برای رگ‌ها، بارداری و سلامت عمومی شود.
سندرم آنتی‌فسفولیپید چیست؟
APS یک بیماری خودایمنی است که با سه ویژگی اصلی شناخته می‌شود:
– وجود آنتی‌بادی‌های ضد فسفولیپید در خون (مانند آنتی‌کاردیولیپین، آنتی‌بادی ضد بتا-۲ گلیکوپروتئین I، و لوپوس آنتی‌کواگولانت)
– افزایش خطر تشکیل لخته‌های خونی در سیاهرگ‌ها یا سرخرگ‌ها
– بروز مشکلات مرتبط با بارداری مانند سقط‌های مکرر یا زایمان زودرس
موارد درخواست آزمایش APA
پزشک ممکن است این آزمایش را توصیه کند در صورتی که:
- سابقه سقط مکرر یا عوارض بارداری بدون علت مشخص وجود داشته باشد.
- فرد ترومبوزهای مکرر یا غیرمعمول در سنین جوانی داشته باشد.
- شک به وجود بیماری خودایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) وجود داشته باشد.
- آزمایش‌های انعقادی غیرطبیعی، مانند افزایش زمان PT یا aPTT بدون علت واضح، مشاهده شود.
انواع اصلی آنتی‌بادی‌های ضد فسفولیپید
– آنتی‌کاردیولیپین (aCL) – IgG، IgM یا IgA
– آنتی‌بادی ضد بتا-۲ گلیکوپروتئین I (anti-β2GPI) – IgG یا IgM
– لوپوس آنتی‌کواگولانت (Lupus Anticoagulant) – گروهی از تست‌های انعقادی برای بررسی این نوع آنتی‌بادی
روش انجام آزمایش
– نمونه خون از ورید بازو گرفته می‌شود.
– ممکن است لازم باشد برای تأیید تشخیص، آزمایش حداقل دو بار با فاصله ۱۲ هفته تکرار شود تا وجود پایدار آنتی‌بادی مشخص شود.
– داروها، عفونت‌ها یا شرایط التهابی موقت می‌توانند باعث مثبت‌شدن موقتی نتیجه شوند.
تفسیر نتایج
– مثبت بودن موقت: معمولاً به دلیل عفونت‌های گذرا یا مصرف برخی داروها و بدون ارتباط با APS.
– مثبت پایدار (دو نوبت جدا): در صورت وجود علائم بالینی (ترومبوز یا مشکلات بارداری) و مثبت بودن یکی یا چند نوع از آنتی‌بادی‌ها، احتمال تشخیص APS بالاست.
وجود آنتی‌بادی بدون علائم همیشه به معنی بیماری نیست، اما نیازمند پایش منظم است.
عوارض احتمالی APS
– ترومبوز وریدی عمقی (DVT) یا آمبولی ریوی
– سکته یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
– مشکلات بارداری: سقط مکرر، محدودیت رشد جنین، مرگ داخل رحمی جنین
– در نوع نادر ولی خطرناک، سندرم آنتی‌فسفولیپید فاجعه‌بار (CAPS) که با لخته‌سازی گسترده و سریع در ارگان‌های متعدد همراه است.
درمان و مدیریت
– ضدانعقادها (مانند وارفارین یا هپارین) برای پیشگیری یا درمان لخته‌ها
– استفاده از آسپرین دوز پایین در برخی بیماران پرخطر یا زنان باردار
– پایش دقیق در دوران بارداری و پس از زایمان
– کنترل بیماری‌های خودایمنی مرتبط (مثل لوپوس)
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱. آیا داشتن آنتی‌بادی ضد فسفولیپید همیشه به معنای ابتلا به APS است؟
خیر، تنها در صورت وجود علائم بالینی و تداوم مثبت بودن آزمایش در دو نوبت تشخیص مطرح می‌شود.
۲. آیا می‌توان از ایجاد APS پیشگیری کرد؟
پیشگیری اصلی امکان‌پذیر نیست، اما با کنترل عوامل خطر و درمان مناسب می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد.
۳. آیا APS درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی وجود ندارد، اما با داروهای ضدانعقاد و پایش مناسب می‌توان از بروز لخته‌ها و عوارض جدی پیشگیری کرد.
نتیجه‌گیری
آزمایش آنتی‌بادی ضد فسفولیپید بخش مهمی از ارزیابی بیماران با ترومبوزهای غیرمعمول یا مشکلات بارداری تکرارشونده است. تشخیص APS نیازمند ترکیب یافته‌های آزمایشگاهی و بالینی است و درمان به‌موقع می‌تواند به شکل قابل توجهی خطر عوارض خطرناک را کاهش دهد. آگاهی بیماران و همکاری نزدیک با پزشک نقش کلیدی در مدیریت این بیماری دارد.
منابع:
Mayo Clinic – Antiphospholipid syndrome
MedlinePlus – Antiphospholipid Antibodies
No.65
۰۴/۰۶
